Het strafrecht schiet tekort bij de aanpak van discriminatie

Afgelopen weekend meldde het tv-programma De Monitor dat slechts een klein aantal discriminatiezaken bij het OM terecht komt, slechts 83 van de 3600 meldingen van discriminatie die bij de politie worden gemeld. Volgens een richtlijn van het OM dienen discriminatiezaken prioriteit te krijgen bij politie en justitie, maar al jaren dringen zelfs minder discriminatiezaken tot het OM door. Alle goede bedoelingen van speciale officieren van justitie (vanaf 1989 in Rotterdam) en portefeuillehouders bij de politie (sinds 1994) ten spijt.

Discriminatie is lastig te bewijzen. Lastig, omdat een doorsnee politiefunctionaris het niet vaak meemaakt en omdat de kennis en het inzicht in de problematiek ontbreekt. Ondanks inspanningen van antidiscriminatiebureaus om politiemensen bewuster te maken van hun rol bij de aanpak van discriminatie, ondanks talloze trainingen multicultureel vakmanschap en even zovele richtlijnen, convenanten, handboeken en workshops. De registraties bij de politie zijn inmiddels piekfijn in orde. Helaas blijft het echter bij registreren alleen.

Genoegdoening We weten dan dat duizenden mensen discriminatie ondervinden op hun werk, op straat, bij het uitgaan, door hun buren. Met welke verwachting doen deze duizenden mensen een beroep op de politie, op de overheid? Om in registraties te worden opgenomen? Om in een jaarlijks rapportage te worden gemeld aan de Tweede Kamer en hiermee te voldoen aan de internationale verantwoordingsplicht? Dan heeft het inderdaad zin om aangifte te doen. Is dat echter wat de man verwacht die is geweigerd bij een club met ‘leden’, de vrouw die tot op het bot beledigd is door Geert Wilders of de stagiair die wegens zijn kleur of haar hoofddoek niet gewenst is? Die verwacht serieuze aandacht, actie, stellingname, serieus onderzoek en enige genoegdoening! Dat kan het strafrecht sinds de totstandkoming van de antidiscriminatiewetgeving niet bieden.

Maar wat dan wel? Bij het College voor de Rechten van de Mens (CRM) – burgerlijk recht – krijgt zo’n 75 procent van de oordelen op de een of andere manier opvolging. De algemeen wet gelijke behandeling, en het CRM, doet een beroep op de morele norm van gelijke behandeling en legt geen sanctie op. Ook bij het CRM is het bewijs lastig, maar de mogelijkheid om de bewijslast te verschuiven naar de aangeklaagde biedt vaak soelaas. Het initiatief ligt bij de gedupeerde zelf. Deze is niet afhankelijk van een enorm log apparaat als politie en justitie. In het jaarverslag 2014 van het College wordt gemeld dat na een oordeel in 48 procent van de gevallen een individuele maatregel werd getroffen en in 71 procent een maatregel met een structureel karakter met als doel discriminatie in de toekomst te voorkomen.

Moreel ideaal Recent onderzoek aan de Universiteit van Leiden door de vakgroep van Naomi Ellemers leert dat mensen bij de aanpak van sociale gelijkheid, waaronder de aanpak van discriminatie, meer geneigd zijn zich in te zetten wanneer een bepaalde beleid of maatregel gepresenteerd wordt als een moreel ideaal in plaats van een (morele) verplichting.

Hoe zou je met de oordelen van het CRM beter resultaat kunnen bereiken voor gedupeerden? Ik verwacht veel van mediation. Niet naar de politie gaan en je ervaring uit handen geven, maar zelf naar het CRM stappen, al dan niet met ondersteuning van een antidiscriminatie voorziening. Met dat oordeel om de tafel onder begeleiding van een deskundig mediator die waakt voor ongelijkheid en machtsverschil.

Mediation heeft op vele terreinen zijn waarde bewezen, zoals bij scheidingsmediation, buurtbemiddeling en slachtoffer-daderbemiddeling. Ook bij discriminatie kunnen getroffenen zelf het heft in handen nemen en op zoek gaan naar de genoegdoening die voor hen werkt.