Het Turkse kind van de rekening

Kinderen hebben het vaak niet eenvoudig in Turkije. Medestanders van de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zullen ongetwijfeld stellen dat de overheid veel voor hen heeft gedaan, maar onder de streep blijft hoe dan ook veel ruimte over voor verbetering.

Gevangenissen Armoede speelt vaak een rol wanneer minderjarigen in de gevangenis belanden. Volgens justitieminister Bekir Bozdag bevinden zich momenteel 1914 minderjarigen in gevangenissen, waarvan er 472 zijn veroordeeld en de rest in voorarrest zit. Daarnaast zitten 353 jonge kinderen samen met hun moeders achter de tralies.

De op strafuitvoering gerichte mensenrechtenorganisatie CISST vroeg Bozdag of er sinds 2002 kinderen in gevangenissen zijn overleden, en of er kinderen vastzitten om politieke redenen. De minister liet die vraag onbeantwoord, maar zei wel 71 brieven te hebben ontvangen met klachten over bedreiging, belediging, het ontzeggen van rechten, onverschilligheid ten opzichte van medische kwesties en fysieke mishandeling van jongeren in gevangenissen.

Marteling Hoewel er zeker minder wordt gemarteld in Turkije dan voor het aantreden van de AKP in 2002 (wat zeker als een verdienste van die partij geldt), verschijnen er nog altijd berichten over martelpraktijken in gevangenissen. Ook kinderen worden er het slachtoffer van. Begin dit jaar klaagden minderjarigen in de Sakran-gevangenis in de provincie Izmir bijvoorbeeld omdat bewakers hen sloegen en sigaretten op hun lichaam uitdrukten.

Een sterk punt van de Turkse samenleving is dat dergelijke misstanden nooit zonder reactie blijven. Veertien maatschappelijke organisaties luidden de noodklok over de omstandigheden waaronder jongeren gedetineerd worden. Er werd zelfs aangedrongen op het sluiten van jeugdgevangenissen. Dat zal bij de AKP geen gehoor krijgen, want daar is men voornemens om tien nieuwe gevangenissen voor minderjarigen aan de reeds bestaande vijf toe te voegen.

Seksueel misbruik en moord Seksueel misbruik van kinderen behoort tot de grootste sociale problemen in Turkije en nam de laatste tien jaar sterk toe. In 2002 kwamen er nog 8146 meldingen bij justitie over binnen, maar in 2012 was dat cijfer opgelopen tot 32.988; een toename van 400 procent. En dit is zeer waarschijnlijk maar het topje van de ijsberg, want vaak wordt van seksuele vergrijpen tegen kinderen geen aangifte gedaan.

Veel aandacht was er vorig jaar voor de moord op de negenjarige Mert Aydin. Na op 6 april vermist te zijn geraakt, werd zijn lichaam drie dagen later gevonden op een vuilstortplaats; verkracht, gemarteld en gewurgd. De dader was een vriend van Merts vader. Hij zei zelf slachtoffer te zijn van verkrachting.

Schokkend was verder de moord op de zesjarige Gizem Akdeniz. Na op 27 april als vermist te zijn opgegeven, werd haar dode lichaam twee dagen later gevonden. Ze was geslagen en levend in brand gestoken. De dader was een familielid dat een condoleancebezoek aan de ouders bracht en zelfs deelnam aan de zoektocht naar het kind. Hij zei tot zijn daad gekomen omdat de ouders van Gizem niet wilden dat hij met haar oudere zuster trouwde.

Doodstraf Vooral in de eerste vier maanden van vorig jaar gaven moorden op kinderen aanleiding tot veel publieke verontwaardiging. President Erdogan reageerde: ‘dergelijke misdaden verdienden de doodstraf als we die niet hadden afgeschaft.’ Dat laatste lijkt Erdogan te betreuren. Twee jaar geleden sprak hij zich uit voor de doodstraf in Turkije.

Een herinvoering van de doodstraf zit er (gelukkig) niet in, maar de regering stelde wel zwaardere straffen voor op kindermisbruik. De straf op verkrachting van kinderen zou komen te staan op twintig jaar, met een aanvullende tien jaar als de dader een familielid is. Het wetsvoorstel werd echter uitgesteld, na de mijnramp in Soma.

Of alleen zwaarder straffen seksueel misbruik van kinderen terug kan dringen is sowieso de vraag. In de VS lukt dat niet. Daar blijft het ondanks de lange gevangenisstraffen een enorm probleem. In ieder geval is meer onderzoek nodig. Daar ontbreekt het aan in Turkije. Kinderpornografie en prostitutie worden niet onderzocht en wat er aan onderzoek wordt gedaan richt zich te weinig op de sociale aspecten van kindermisbruik.

Mazelen Een probleem van een geheel andere orde dat kinderen in Turkije kan treffen is  mazelen. Het aantal gevallen van die gevaarlijke kinderziekte is de laatste jaren sterk toegenomen. In 2005 waren er 1119 gevallen, in 2009 nog maar zeven, maar vorig jaar opeens 7405. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) was dat na China en Nigeria het hoogste aantal in de wereld. De toename wordt verbonden aan de komst van vluchtelingen uit Syrië. Vorig jaar zette een daling in, maar de situatie blijft zorgwekkend.

Minister van Volksgezondheid Mehmet Müezzinoglu maakt zich weinig zorgen. Hij houdt vast aan de daling en zegt dat ‘alles onder controle’ is. Mazelen ontbreekt echter op de lijst van te bestrijden besmettelijke ziekten zoals die voorkomt op de begroting voor 2015.

Aytug Atici, een kinderarts en volksvertegenwoordiger van de oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) begrijpt dat laatste niet. Itici kent ook zorgen over vaccinaties, die volgens hem vaak alleen maar op papier worden uitgevoerd. Volgens Atici is de toename van mazelen tot vorig jaar daarom een voorbode van wat Turkije nog te wachten staat. Zo noemt hij het risico op een polio uitbraak.

Itici verbindt de gezondheidszorg aan het economiebeleid van de regering: ‘Het neoliberale gezondheidsbeleid heeft de mentaliteit  van artsen veranderd. Ze zijn niet langer publieke gezondheidswerkers, maar vrijemarktdoktoren. De architect hiervan is de AKP-regering, met haar programma om de gezondheidszorg te transformeren.’

Babysterfte Atici krijgt bijval van Cavit Icik van de Haceteppe Universiteit in Ankara. Ook hij herkent een probleem met vaccinaties. Icik bestrijdt dat de toename van mazelen alleen wordt veroorzaakt door Syrische vluchtelingen. Indien gevaccineerd, waren Turkse kinderen niet besmet geraakt, zegt hij.

Icik noemt verder de recente toename van de babysterfte met 0,04 procent, waarbij die onder Syrische baby’s niet is meegeteld. De babysterfte in Turkije is altijd hoog geweest vergeleken met landen met een vergelijkbaar BNP, maar daalde in ieder geval jaren achtereen gestaag. Tot 2012, want dat jaar constateerde het Turkse instituut voor statistiek TUIK dat de babysterfte weer toenam. In het licht van de veel gelauwerde verbetering van de gezondheidszorg in Turkije klinkt dat ongeloofwaardig.

Gezondheidszorg Zeker, de gezondheidszorg is het laatste decennium verbeterd, maar niet in een mate die de sterke economische groei van de laatste jaren doet veronderstellen.

Volgens statistieken van de Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (OECD) gingen de uitgaven aan gezondheidszorg in Turkije fors omhoog gedurende de eerste AKP-jaren, met dertien procent van het BNP in 2006. In 2007 (in veel opzichten een keerpunt in het beleid van de AKP) kwam daar een einde aan.

Op een negatieve dip in 2009 na wordt er sindsdien weer meer aan gezondheidszorg uitgegeven, maar nog altijd een stuk minder dan voor 2007. In 2012 lag het op 5,4 procent van het BNP. Dat is het laagste percentage van de OECD-leden, terwijl Turkije onder die landen toen wel de snelst groeiende economie kende.

Culturele factoren Van de EU-landen wordt alleen in Roemenië minder uitgegeven aan gezondheidszorg dan in Turkije. Tegelijkertijd ligt de babysterfte daar 50 procent lager dan in Turkije. Dat is een indicatie dat er naast problemen met de gezondheidszorg ook andere factoren spelen.

Jesko Hentschel, een econoom van de Wereldbank die Turkije bestudeerde, legt een verband met de achterstand van meisjes binnen het onderwijs. Essentiële informatie over gezondheid bij de zorg voor kinderen bereikt hen daardoor slecht of zelfs geheel niet. Dat laatste kan uiteraard niet los worden gezien van de geringe prioriteit die conservatieve Turken toekennen aan goed onderwijs voor meisjes.

Andere culturele factoren spelen eveneens een rol, zegt Ilkner Yuksel, een demograaf van de Haceteppe Universiteit. Yuksel verbindt de hoge babysterfte aan de afwijzing door conservatieve Turken van medische assistentie bij bevallingen, als daar noodzaak toe bestaat.

Onderwijs kan worden verbeterd, zoals culturele gewoonten kunnen worden bijgestuurd. Met een regering die eerherstel van conservatieve waarden voorop plaatst kan dat echter nog wel even duren. Ondertussen krijgen kinderen de rekening gepresenteerd.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.