Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Het volk als overheid

  •  
04-07-2013
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
119 keer bekeken
  •  
BNNVARA fallback image
Waarom toetsen Nederlandse rechters eigenlijk niet aan de grondwet? 
Weer spannende tijden rondom de verstrekking van noodsteun aan Griekenland. We worden er niet dagelijks mee geconfronteerd, maar op dit moment beklagen verschillende groepen zich bij het Bundesverfassungsgericht, het Duitse constitutionele hof in Karlsruhe, over het huidige ECB-beleid. Voor veel Nederlanders klinkt en voelt het enigszins onnatuurlijk en zelfs ondemocratisch om besluiten die zijn genomen door een democratisch gekozen parlement te bevechten voor een rechter.
Vreemde eend Wanneer we echter om ons heen kijken, zien we dat Nederland eigenlijk de ‘vreemde eend in de bijt’ is. Een hele vreemde eend zelfs. De meeste westerse landen om ons heen kennen een constitutioneel hof, of iets wat hier voor door moet gaan. Plat gezegd is de rol van deze hoven het bewaken van de grondwet en het toetsen van verschillende regelingen aan de grondwet. In Nederland ontbreekt een dergelijk constitutioneel hof niet alleen, nee wij gaan zelfs nog een stap verder. In artikel 120 van onze eigen grondwet wordt het rechters zelfs expliciet verboden om te toetsen aan onze grondwet. De afwijkende kijk van Nederland op het bewaken van een grondwet en de klachten bij het Bundesverfassungsgericht draaien uiteindelijk om vragen over soevereiniteit, zelfbeschikking en het mandaat van een overheid. Geef de overheid wat des overheids is en aan de bevolking wat van de bevolking is.
Minder overheid = minder belasting Nederland mist een libertarische visie op de rol van de overheid in ‘mainstream’ discussies. Het lijkt er helaas sterk op dat deze visie, die een zeer beperkte rol voor de overheid ziet weggelegd, noodzakelijk is om echte discussies over het mandaat van een overheid op gang te brengen. De verwante visie op de rol van de overheid, de vrijheidsgedachte binnen het klassieke liberalisme, kan, voor zover je deze stroming in Nederland daadwerkelijk aanwezig mag achten, deze rol namelijk blijkbaar niet oppakken, aangezien deze veel meer van praktische dan principiële aard is. De gedachte is al snel dat een overheid minder belasting moet heffen, niet omdat belastingheffing de facto gelijk staat aan diefstal (het libertarische standpunt), maar zodat we door onze vrijheid meer kunnen consumeren en meer leuke dingen kunnen doen.   Hoewel in Nederland dus weinig ‘mainstream’ en principieel van aard, is de liberale en tot op zekere hoogte de libertarische visie op vrijheid en autonomie wel degelijk terug te vinden als basisgedachte voor de meeste democratische rechtstaten die wij kennen. In de Amerikaanse constitutie en de opbouw van deze rechtstaat komt dit misschien wel het duidelijkst naar voren en nog wel het meest wanneer Abraham Lincoln spreekt van ‘government of the people, by the people, for the people’. Het is de bevolking die samenkomt in de institutie overheid om zichzelf te besturen. Als we dit afzetten tegen de formele Nederlandse rechtstaat, zoals deze tot uitdrukking wordt gebracht in onze grondwet, dan kent Nederland niet het formele model waarin de bevolking zichzelf bestuurt door middel van representatie, maar eerder een koning die zijn historisch gegeven macht deelt met een parlement op representatieve grondslag. Dit kan in de praktijk hetzelfde uitvallen, maar is een principieel andere aanvliegroute en zorgt het voor een andere kijk op verdeling en toekenning van macht.
Sociaal contract Toch lijkt het er op dat wij in Nederland door de jaren heen deze formele constructie naast ons neer hebben gelegd en acteren wij alsof we een zichzelf besturende bevolking zijn en hebben te maken met een overheid van het volk, door het volk en voor het volk. Wij hebben afgesproken om sommige zaken in gezamenlijkheid op te pakken en hiertoe een gedeelte van onze individuele soevereiniteit en autonomie af te staan en creëren hierdoor een zogenaamd sociaal contract. Dit is niet een sociaal contract dat wij hebben met een soevereine machthebber, zoals een koning of zoals nu vaak wordt verondersteld de overheid, maar het is een sociaal contract tussen de personen uit de bevolking onderling. De overheid en de functionarissen binnen de overheid zijn slechts afgevaardigden van de bevolking die een mandaat hebben gekregen om invulling te mogen geven aan onderdelen van ons contract. Anders gezegd, wij het z’n allen vormen de echte overheid en de overheid uit het dagelijkse spraakgebruik is slechts de optelling van de door ons aangewezen functionarissen.
In veel westerse landen bestaat in een dergelijke constructie een grondwet als anker voor wanneer de overheid (en dus eigenlijk zijn functionarissen) buiten zijn mandaat dreigt te drijven en is er een constitutioneel hof om dit anker wanneer noodzakelijk te laten vallen. In Nederland kennen we slechts de uitgebreidere procedure bij een grondwetswijziging, waarbij de bevolking door middel van verkiezingen enigszins wordt gehoord. Een overheid kan dan wel in de praktijk veel vrijheid hebben om invulling te geven aan het sociaal contract, het contract zelf blijft echter in eigendom van de bevolking.
ECB In discussies over de beleidsvrijheid van de ECB, of het overdragen van bevoegdheden en dus feitelijk het overdragen van soevereiniteit aan de EU gaat het dus niet primair over de vraag of iets voordeliger of efficiënter is. Zo ook niet bij bijvoorbeeld de decentralisatie van rijksoverheidstaken. Het zijn uiterst ideologische kwesties en ze gaan primair over de vraag of een overheid het mandaat heeft om het sociale contract tussen autonome personen binnen een bevolking namens hen open te breken en vervolgens nieuwe sociale contracten namens hen aan te gaan, of dat de eigenaar van dit contract, de bevolking zelf, op dit gebied te allen tijde zelf de eindstem heeft. Dit is de politieke discussie die totaal ontbreekt, maar het recht heeft te worden gevoerd.

Meer over:

politiek, opinie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.