Het wordt pompen of verzuipen voor de Spaanse premier

De markten verliezen snel het geloof in Spanje. Niet gek gezien de schrikbarend hoge werkloosheid, onhoudbare tekorten, een wankele bankensector en kwetsbare huishoudens met grote schulden. De overheid heeft zonder succes vier hervormingsprogramma’s gepresenteerd om Spanje weer in de gratie van de markten en de noordelijke eurolanden te brengen.

Het nieuwe hervormingspakket van 65 miljard euro van afgelopen week heeft ook geen omslag teweeg gebracht. Het wantrouwen van de markten is logisch: vorige aangekondigde hervormingen werden niet in voldoende mate geïmplementeerd, waardoor kwalen dooretterden. Rajoy beseft met zijn nieuwe maatregelen wel dat de nood aan de man is: hij is teruggekomen op zijn verkiezingsbelofte de btw niet te verhogen en treft andere zeer pijnlijke maatregelen. Echter, hierbij moeten twee grote vraagtekens geplaatst worden.

De machtige regio’s

Ten eerste , in hoeverre werken de zeventien autonome regio’s mee? Deze hebben veel macht en zijn verantwoordelijk voor o.a. onderwijs en regionale infrastructuur. Een groot deel van de Spaanse schulden ligt bij die regionale overheden. Het is daar moeilijk grip op krijgen. Toch zijn de regio’s voor hun inkomsten vooral afhankelijk van de federale overheid. Zij klagen dan ook steen en been dat ze wel de rekening gepresenteerd krijgen voor hervormingen, maar dat ze tegelijkertijd minder geld uit Madrid zien komen.

De verhouding tussen de centrale en regionale overheden was altijd al gespannen en wordt er niet beter op. Dat met name de rijkere regio’s zeer ontevreden zijn, is niet gek: nergens in Europa of Noord-Amerika vinden routinematig zulke grote intrastatelijke geldtransfers plaats. De provincies vrezen nu dat de centrale overheid het geld weghaalt bij de lokale overheden voor het wegwerken van de eigen tekorten om de regio’s vervolgens in een slecht daglicht te plaatsen om de grip op hen verder te vergroten.

Deze angst heeft ertoe geleid dat inmiddels 40% van de Catalanen voor afscheiding van Spanje is. Kortom, het kost Rajoy nog heel wat inspanning om tot een vergelijk met de regio’s te komen waarbij ze elkaar niet in de haren vliegen en tegelijkertijd de huishoudboekjes allemaal op orde worden gebracht.

Te laat?

De tweede kanttekening is dat het maar de vraag is of Rajoy niet te laat het licht heeft gezien als hij het überhaupt al heeft gezien. Spanje is zover weggezakt in de modder, dat het dreigt kopje onder te gaan door extra lasten die nieuwe hervormingen en bezuinigingen met zich meebrengen. Het flexibiliseren van de arbeidsmarkt is op langere termijn goed evenals het verhogen van de BTW, maar op de korte termijn veroorzaken deze maatregelen oplopende werkeloosheid en dalende consumptie. Deze klappen op de korte termijn kunnen teveel zijn voor Spanje. Met name omdat ze vooral jongeren en zwakkeren raken. De onvrede wordt alleen maar groter, waardoor het land politiek en economisch vastloopt. De protesten en gewelddadigheden van de afgelopen week zijn geen goed teken.

Rajoy zit tussen twee vuren: aan de ene kant boze Spaanse kiezers en aan de andere kant de ongeduldige EU die de druk opvoert. Rajoy moet kiezers laten geloven dat hij niet anders kan dan hard hervormen onder de moordende druk van de markten en de EU. Tegelijkertijd moet hij de EU op voldoende afstand houden om niet aan de kant geschoven te worden door EU-ambtenaren met een gevreesd Memorandum of Understanding in de hand. Uiteindelijk komt de keuze voor Rajoy – en voor veel andere Europese leiders – neer op of de euro redden en weggestemd worden of de weg openen naar het opbreken van de euro. Rajoy heeft geen mandaat van de kiezer om te doen wat gedaan moet worden om Spanje en de euro te redden. Zijn enige uitweg is het aansturen op een regering van nationale eenheid die gesteund wordt door vakbonden en werkgevers en die politieke meningsverschillen tijdelijk opzij zet. Het is mogelijk: in 1977 werd met het zogenaamde Pactos de la Moncloa voorkomen dat Spanje terugviel in militaire dictatuur en werden torenhoge inflatie en forse tekorten aangepakt. Maar als Rajoy denkt te kunnen blijven leunen op zijn comfortabele parlementaire meerderheid en de door zijn partij gedomineerde regionale overheden, komt niets terecht van zo’n pact en valt Spanje definitief in handen van de markten. Het moet dan zijn heil zoeken bij de heren officials van de EU, ECB en het IMF. Die zullen zich verslikken in een zo’n grote hap.