Hillen gebruikt mensenrechten als wisselgeld voor bezuinigingen Defensie

Ondanks bezwaren van de Tweede Kamer drukte de regering de verkoop van tanks aan Indonesië er toch door. Die haast komt voort uit geldzorgen, de wens tot snelle aanschaf van drones en de scheiding tussen politiek en moraal.

Sinds het Ministerie van Defensie hard aan het bezuinigen is geslagen, staat in Nederland veel overtollig materieel te koop. Vorig jaar werd bekend dat Indonesië interesse had in de aankoop van 80 Leopard 2 gevechtstanks, waarmee een bedrag van 200 miljoen euro gemoeid is. Dit stuitte onmiddellijk op bezwaren van zowel de Indonesische oppositie als van experts en NGO’s uit Atjeh, Oost-Timor en West-Papoea. Het Indonesische leger en de politie zijn daar immers verantwoordelijk voor ernstige mensenrechtenschendingen. Het bezwaar leidde tot de motie-El Fassed waarin de regering werd opgeroepen geen tanks te verkopen aan Indonesië. Hoewel deze motie door de Kamer werd aangenomen, ging de regering toch door met de onderhandelingen met Indonesië over de tanks. Inmiddels is de deal rond en zijn de wapens verkocht, zonder dat de Kamer hier vooraf over is geïnformeerd. De demissionaire ministers Rosenthal en Hillen hebben zich bovendien niets aangetrokken van de motie El-Fassed. Uit een brief van voormalig staatssecretaris Van der Knaap uit 2007 blijkt echter dat in elk contract een voorbehoud wordt gemaakt dat de Kamer altijd moet instemmen met de verkoop, en bij dergelijke transacties het laatste woord dient te hebben.

Geen moraal

Vanwaar dan nu de haast van de regering en haar besluit de Tweede Kamer te passeren? Ten eerste kampt Defensie door de zware bezuinigingen met een begrotingstekort dat snel aangevuld moet worden. Met de verkoop van overtollig materieel kan veel geld worden verdiend.  Tevens heeft Defensie nieuwe plannen voor aanschaf van onder andere vier grote drones (onbemande vliegtuigen). Verkoop van materieel is voor de aanschaf hiervan essentieel,  aldus de minister. Alhoewel minister Hillen bezweert vooralsnog niet van plan te zijn deze te bewapenen, ligt dit gezien de snelle ontwikkeling in het bewapenen van drones wel in de lijn der verwachting. 

Volgens de regering is de verkoop van de tanks bovendien een goed argument om de dialoog aan te gaan omtrent mensenrechten, een argument dat ook het CDA bij monde van Kamerlid Henk-Jan Ormel aandraagt. Het gebruik van wapens als strategisch middel in economische diplomatie  gaat echter ten koste van de geloofwaardigheid van Nederland. Bovendien liet Hillen eerder weten in dit geval een broertje dood te hebben aan mensenrechten. Als minister van Defensie zei Hillen in een debat in november 2011 naar de verkoop van materieel te kijken vanuit de gedachte ‘dat hij centen wil zien’. Om daaraan toe te voegen: ‘Ik heb in dezen dus geen moraal.’

W apenexport

Daarnaast wordt ook het argument gegeven dat als wij geen materieel verkopen aan Indonesië, Duitsland dat wel doet. Het feit dat andere landen echter minder moeite hebben met het verkopen van materieel aan landen die dit mogelijk gebruiken om mensenrechten te schenden, mag geen reden voor ons zijn om het wel te doen.  Los daarvan zegt het ook iets over de tweezijdige manier waarop de Europese wapenexportcriteria worden geïnterpreteerd. De Arabische lente maakte duidelijk dat dankzij het gebrek aan eenduidige interpretatie van deze criteria, wapens nog steeds uit Europa naar dictatoriale regimes verscheept kunnen worden. 

O ntwikkelingshulp

Indonesië is daarnaast met 124 miljoen euro een van de grootste ontvangers van Nederlandse  ontwikkelingshulp. Alhoewel ieder land recht heeft op het voorzien in de eigen veiligheidsbehoefte, is het merkwaardig als tegelijk met het versterken van sociaaleconomische ontwikkelingen met ontwikkelingsgeld, er tegelijkertijd grootschalige  investeringen worden gedaan in de opbouw van het leger. 

Ja, Indonesië is een democratie en ja, er is reden tot voorzichtig optimisme als het gaat de transparantie en ontwikkelingen binnen het land. Verkoop van tanks passen daar echter niet in. Moraal dient wel degelijk een rol te spelen in de politiek en in de verkoop van Defensiematerieel. Met als recent voorbeeld de inzet van Nederlandse pantservoertuigen in Egypte tegen onschuldige burgers in het achterhoofd, is het naïef bij verkoop aan overheden die nog steeds onder vuur liggen wegens mensenrechtenschendingen en straffeloosheid te verwachten dat iets vergelijkbaars niet nog een keer gebeurt. De Tweede Kamer moet dan ook haar rug recht houden en zich krachtig uitspreken tegen deze verkoop.

Wim Zwijnenburg is onderzoeker bij IKV Pax Christi. Daar doet hij onder meer onderzoek naar wapenexport. Hij houdt zich bezig met onder andere de impact van verarmd uraniummunitie op mens en milieu in Irak, het Nederlandse en het internationale wapenexportbeleid en opkomende militaire technologieën zoals bijvoorbeeld de robotisering van oorlogsvoering.