HIV in Nederland: In gesprek met psychiater Bram Bakker

We tellen het jaar 1989. Een jonge Bram Bakker werkt als co-assistent voor de arts- assistent van internest Schweitzer, een vrouw met een voorliefde voor ‘hopeloze gevallen’. In het Amsterdamse Lucas-ziekenhuis behandelde zij mensen met ongeneeslijke vormen van kanker en een groepje aids-patiënten. “Een van mijn eerste ervaringen met aids was de lijdensweg van een jonge jongen”, vertelt nu de inmiddels 49-jarige vooraanstaande psychiater en publicist.

Hij zucht. “Een eenzame vent, nog geen dertig jaar oud. Iemand die je een relatie zou toedichten, of op z’n minst een hand op de schouder zou leggen tijdens het creperen. Creperen, ja. Het was niet humaan. Die vreselijke donkerpaarse gezwellen over zijn lichaam.” De reden van de vreselijke dood was waarschijnlijk een hang naar liefde. Naar intimiteit. Een via crucis van de vluchtige wellust eindigde in ondraaglijke pijn. Dankzij de zoektocht naar intimiteit, die wellicht eindigde in de darkroom, werd de hang naar liefde hem fataal. En heeft hij het gezicht van de drager misschien niet eens gezien. “Je zou kunnen zeggen dat hij de kortstondige seks op die avond heeft gevonden, maar dat hij niet wist dat hij maanden later de verschijnselen zou gaan merken.” Geïnfecteerd in totale anonimiteit.

Bang om dood te gaan Dokter Schweitzer luisterde iedere dag naar het hart van de jongen en klopte met een hamertje op zijn been. “Wij – co’s en arts-assistenten – hadden wat meer tijd voor zo’n jongen. Onze meerwaarde was om met zo iemand te praten, los van het medisch-technisch handelen.” Hij vertelde Bram dat hij bang was om dood te gaan. Na een korte stilte in ons gesprek gaat hij verder. “Tja, wat moet je dan zeggen?”, nabeschouwend. “Hij was nauwelijks ouder dan ik. Ik kan dan wel geneeskunde hebben gestudeerd, maar daar leer je niets over doodgaan.”

“Het ging heel erg snel, herinner ik me.” Op een gegeven moment zat de kaposi in zijn hersenen, waardoor hij verward raakte. “Dan geef je iemand die in zo’n verwarde toestand verkeert Haldol. De jongen raakte, mede door de medicatie en de kanker in z’n hersenen, steeds minder aanspreekbaar en belandde uiteindelijk in een comateuze toestand. Het ging zelfs zo snel dat er helemaal geen euthanasie-aanvraag kwam. Hij leed – gelukkig – niet lang, omdat hij wegglipte.”

Van ongeneesbare ziekte naar chronische aandoening Bakker zag de opkomst van aids, maar ook de opkomst van de medicatie. Van ongeneesbare ziekte, naar chronische aandoening. “Een collega-psychiater was een soort van opgegeven”, vertelt hij. “Iedereen zei ook; dit houdt op, hij komt te overlijden. Hij hing al in het ravijn, met nog een pinkje aan de rand. Maar opeens zag je hem terugkrabbelen. Hij kwam een beetje aan, ging er minder slecht uitzien.” De beste man is nog steeds aan het werk.

Prikincident Wat gaat er psychisch in iemand om? Wat zijn de geestelijke wonden van het gevecht met een nieuwe infectie? “Je ziet dat men zich veel bezig gaat houden met existentiële vragen als ‘Is er een God’? Is dit een straf van Hem? Is het dan toch mijn verdiende loon? Welke betekenis zit hierin verscholen? Mensen gaan vragen stellen, omdat ze van nature op zoek zijn naar een betekenis, die er vaak niet is.” Zo draagt hij het voorbeeld aan van een heteroseksueel meisje met een prikincident, toen zij als laborant aan het werk was. “Ze werd plots zwanger, onbedoeld. Ze slikte gewoon anticonceptie en was niet van plan om al aan kinderen te beginnen. Desondanks hield ze de ongeboren baby, en bij bloedonderzoek kwam er naar voren dat ze seropositief was. Maar goed; in die tien jaar onwetendheid heeft ze wel seks gehad met andere jongens. Dat zorgt voor een gruwelijk dilemma en dito schuldgevoel.”

Bloedtransfusies zijn daarom ook al jaren onderwerp van gesprek. “Ik heb een aantal keer seks gehad met een meisje dat wel eens heroïne heeft gebruikt. Een intraveneuze drug die zorgen dat mensen een risicofactor zijn voor aids. Toen ik bloed wilde doneren werd ik geweerd omdat ik eens seksueel contact had met zo’n meisje. Klinkklare onzin. Ben ik nu een slecht mens dan?” “Homo’s mogen dat nog steeds niet, Bram.” “Nee, dat meen je niet. Bezopen. Je houdt het systeem toch nooit waterdicht. Je doet een beroep op mensen om zorgvuldig met sekscontact om te gaan. Zo houd je toch de angst in stand? Het blijft dan toch ‘die enge ziekte’. Kijk maar naar reclamecampagnes, nu dus naar de bloedbank; mensen zijn straks na iedere keer seks doodsbang om hiv te hebben.”

Nieuwe, enge infectieziektes Zal er over pak ‘m beet twintig jaar net zoveel aandacht zijn voor aids? “Aan alle kanten is de verwachting dat er nieuwe, enge infectieziektes aankomen. Het is niet ondenkbaar dat er ziektes als tuberculose, of een ziekenhuisbacterie, of een bacterie in gerookte zalm waar mensen aan sterven, steeds meer mensen noodlottig wordt. De beestjes die niet reageren op pillen, zijn in opkomst, en dat is best zorgelijk. Als er nu een nieuwe ziekte aankomt, praat binnen no-time niemand meer over hiv. Niet gek; het is nu net als reuma. Daarnaast kun je je beter zorgen maken over gonorroe en syfilis, dat met een beetje pech veel schadelijker is.”

Lees ook: Drie besmettingen per dag

Volg Mark Wagemakers ook op Twitter

Mark is tevens de auteur van ‘Het roze boekje’