Hoe de Portugese crisis verandert in magie

Als Katie Melua naar Madeira zou reizen zou ze een liedje kunnen maken over ‘Ten million cruiseships’. Vanaf mijn residentie boven op de heuvel van Funchal zie ik dagelijks hoe kapiteins hun drijvende resorts aan wal leggen. De handeling is een beetje te vergelijken met hoe een Italiaan zijn Fiatje parkeert. Eerst het kontje erin, nog een paar keer steken en dan past ie net. De trap wordt uitgerold en duizenden toeristen verlaten de bruin geworden haven om het groene eiland te verkennen.

Vooral voor cruises is het eiland midden in de Atlantische oceaan een populaire bestemming, maar ook op het kleine vliegveld landen dagelijks ladingen toeristen. Het bloemeneiland is geliefd onder senioren en ook voor de actieve vakantieganger is Madeira een paradijs. Surfers hebben de naam van het eiland omgedoopt tot ‘Danger Island’ vanwege de immens hoge golven in de winter. In de zomer zweven paragliders als roofvogels langs de zuid-west kust, het grillige uitgestrekte landschap van Carnical biedt verrijkende perspectieven, de mistige bergen bij Fanal doen je geloven dat je in de Himalaya wandelt terwijl beneden de passievruchten op je hoofd vallen.

Madeira is een bevoorrechte plek voor lucht- en waterreizigers. Dat beseffen de Portugese eilandbewoners zich maar al te goed. Toerisme is dan ook Madeira’s grootste bron van inkomsten. Na twee ‘slowmotion’ weken heb ik aardig wat kennis vergaard en contacten opgedaan. Het minimumloon dat de meeste Portugese fulltimers hier verdienen is 480 euro netto per maand. Om even een luxe vergelijking te maken: met een beetje mazzel kun je één keer in het jaar een weekendje met je gezin naar Lissabon of Londen, maar luxe is hier voor weinig mensen weggelegd. Je baan houden is een belangrijkere prioriteit. Gescheiden mannen van vijftig leven weer bij hun ouders om de alimentatie te betalen. Jongeren willen graag hun Engels met je oefenen om zo hun kans op een baan op het vaste land te vergroten. Ook als je geen betaalde baan hebt, maar gewoon ergens ervaring mag opdoen heb je mazzel. Sommigen drinken en roken zich suf om niet aan de toekomst te hoeven denken vertelt Yvette Vieira me, een lokale journaliste. Ze ziet de toekomst voor de jonge gemotiveerde generatie op het eiland somber in.

Afgelopen week werd er in Funchal geprotesteerd tegen de zoveelste bezuinigingsmaatregelen. In de stoet liepen opvallend veel vrouwen. In hun hand hielden ze rode anjers die symbool staan voor de arbeidersvereniging en de Portugese Anjer revolutie in 1974. Deze geweldloze staatsgreep van militairen uit progressief linkse groeperingen maakte een eind aan de onderdrukking in de Portugese koloniën in Afrika en Azië. “Vrijheid is het vredige pad voor onafhankelijkheid”, scandeerden de vrouwen. “Geen onderdrukking meer!”

Madeira’s Berlusconi Een kleine groep inwoners hunkert al jaren naar een andere president, maar populist Alberto Jardim is moeilijk van zijn troon te krijgen. Sinds zijn aantreden na de revolutie heeft hij met hulp van Brussel een toeristenparadijs van het eiland gemaakt. Indrukwekkende fly-overs en honderden tunnel sieren het eiland en maken het voor toeristen mogelijk binnen twee uur het hele eiland te zien. Jardim liet de ergste armoede verdwijnen maar de glans op zijn karakter is inmiddels verdwenen. Zowel in Portugal als daarbuiten staat hij bekend als de ‘ mestre de insultos ‘. Zowel rechtse als linkse politici hebben moeite met hem. Sommigen vergelijken hem met Hugo Chavez of Pinochet en zijn licht ontvlammende karakter zorgt geregeld voor opschudding.

De schulden van het eiland zijn even imponerend als Jardim’s schandalen. Madeira ontving veel subsidie uit Brussel en toen die pot op was besloot hij nog meer geld te lenen om wegen, tunnels en resorts te bouwen. Inmiddels zinkt het eiland in haar schulden. Het laatste grote schandaal kwam in 2011 aan het licht toen bleek dat Madeira al sinds 2004 staatstekorten achterhoudt voor de Portugese centrale bank. Uit een evaluatie bleek dat de regering van Jardim tussen 2008 en 2010 meer dan een miljard euro tekorten niet heeft opgegeven.

Jardim’s glorieuze tijden zijn voorbij en zijn populariteit neemt af. Bij de laatste verkiezingen in 2011 verloor zijn Sociaal Democratische partij 8 zetels, maar met 25 zetels steekt hij nog steeds met kop en schouders boven de andere partijen uit. Yvette denkt dat het nog wel even zal duren voordat er een eind komt aan het tijdperk Jardim. “Niemand hier is geïnteresseerd in politiek.” De opkomst bij de laatste verkiezingen lag onder de 40 procent. Yvette werkte een jaar geleden nog als politiek verslaggever, maar daarmee is ze gestopt. “Als je iets wil bewijzen, knal je continu tegen een muur op.” Het heilige wobben dat we in Nederland kennen, bestaat op Madeira niet. Wie documenten opvraagt, kan lang wachten of krijgt het antwoord: “sorry ze zijn zoek”, of “we kunnen ze niet vinden”.

Ook de media op het eiland zijn zo goed als in handen van Jardim. Ze zijn afhankelijk van overheidsgeld en journalisten die kritiek op hem hebben worden afgeserveerd. Jardim is iemand die je maar beter te vriend kunt houden, schreef Telegraph journalist Colin Freeman. De boekpresentatie van een “negatieve” biografie over Alberto Jardim werd doodgezwegen. Er was geen hotel of resort op het eiland te vinden die wilde meewerken met de perspresentatie uit angst dat ze op Jardim’s zwarte lijst terecht zouden komen.

Yvette gooit het als journalist inmiddels over een andere boeg. Geld verdienen met entertainment of “propaganda journalistiek” zoals ze dat zelf noemt, trekt haar niet. Geïnspireerd door de Huffington Post richtte ze een online magazine op. Op Revistayvi.com verschijnen geregeld interviews met Portugese migranten die ergens anders op de wereld zijn opgegroeid en hun ervaringen en wijsheid mee terugnemen naar Madeira. Deze verhalen vertaalt ze zowel in het Engels als Spaans. Voor haar zijn de rolmodellen die ze spreekt inspirerender dan de politieke show op het eiland.

Onderwijs

Het onderwijs op Madeira heeft de afgelopen jaren een vlucht genomen. Als Portugese autonome provincie had het eiland het hoogst aantal analfabeten, maar daar is veel verandering in gekomen. Er is een leerplicht tot 15 jaar en het basisonderwijs is gratis. Speciale scholen voor kinderen die extra aandacht nodig hebben, krijgen subsidie van de overheid, maar ook daar wordt nu op gekort. Pedro die als ouder betrokken is bij het reilen en zeilen van de vrije basisschool in Funchal, vertelde me dat zijn school het van de één op de andere maand met 7000 euro minder moest doen. Ik kijk hem ernstig aan terwijl hij me vertelt geen idee te hebben hoe de school zijn leerkrachten kan houden. Toch is er op zijn gezicht geen centje pijn te zien. “I believe in God.”

Wat zijn god voor hem in petto heeft, kom ik later achter als hij me meeneemt naar de bovenste verdieping van de school waar de oudste leerlingen van de school les krijgen. Uitkijkend naar de horizon kunnen ze alvast nadenken over hun toekomst. Achterin het lokaal lopen we naar een luikje in de muur. “ You’re going to love what I will show you here “, zegt Pedro terwijl zijn ogen beginnen te glunderen. Een klein klimmetje later staan we op een stoffig zoldertje. De plek moet deze zomer worden omgetoverd tot een knus niemandsland waar grootouders de kleinsten verhalen vertellen. Niet uit een boek, maar uit het hoofd. Verhalen over hoop, geloven in jezelf, leren hoe je kansen creëert en benut en vrienden maakt zijn belangrijke levenslessen. Zeker in deze tijd.

Vanuit onze tuin kijken we iedere avond hoe Funchal in slaap valt. Soms kirt er nog een hond waarna een blaforgel ontstaat en de kleine stad aan het water weer even wakker wordt. Als de rust is teruggekeerd horen we hoe de oceaan nieuw water aan land spoelt, de lucht opent zich, sterren verschijnen en wij voelen ons de grootste geluksvogels op Aarde.

Dit artikel staat ook op de website van Margaux Tjoeng