Hoe de rechtsstaat wordt bedreigd

Bevrijdingsdag biedt de perfecte aanleiding om in het licht te stellen, hoe zwaar de Nederlandse rechtsstaat wordt bedreigd. Een uurtje voor dodenherdenking liet Een Vandaag enkele bezorgde advocaten aan het woord, die hun beklag deden over het zogenaamde voorarrest “in beperkingen”. Verdachten worden dan eenzaam opgesloten in een kale cel. Elk contact met de buitenwereld wordt afgesneden. De advocaat mag zich niet in het openbaar over de zaak uiten en dat terwijl het openbaar ministerie wél allerlei mededelingen aan de media doet.

Deze vorm van arrest is ooit in het leven geroepen om te verhinderen dat gearresteerden hun omgeving en hun medeplichtigen konden waarschuwen. Een onafhankelijke rechter bepaalde dan of de beperkingen gewettigd waren. Een tijd geleden is die bevoegdheid in handen gelegd van het openbaar ministerie en sindsdien regent het voorarrest “in beperkingen”.

Een maand of wat geleden werd de waxinelichtwerper erop getrakteerd. Een koperdief trof hetzelfde lot. Dat komt, meenden de klagende advocaten, omdat de officier van justitie het in beperkingen opsluiten gebruikt om verdachten onder druk te zetten. Deze eenzame opsluiting komt dicht in de buurt van psychische marteling, zo menen zij terecht. Het ne bis in idem, de garantie dat je niet tweemaal voor hetzelfde vergrijp vervolgd kunt worden, is ook al op losse schroeven gezet. Dit geldt voorlopig alleen nog voor zware misdaden, maar zulke maatregelen worden – net als met dat in beperkingen zetten – steeds verder opgerekt.

Het briefgeheim, ooit een hoeksteen van de vrije staat, die Thorbecke ontwierp, bestaat in de praktijk niet meer. De overheid kan al je internetverkeer volgen en je telefoongesprekken afluisteren. Minister Ivo Opstelten heeft een wetsontwerp in voorbereiding om verdachten te dwingen hun wachtwoorden aan de politie vrij te geven. Dan moeten zij meewerken aan hun eigen veroordeling, wat in flagrante strijd is met elk grondbeginsel van de rechtsstaat.

Op straat word je steeds meer door allerlei camera’s in beeld gebracht. Het openbaar vervoerbedrijf van Rotterdam, de RET, luistert zijn passagiers zelfs af. “Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen”, luidt dan het naïeve weerwoord. Juist wie niets te verbergen heeft, wordt door deze ontwikkelingen bedreigd. De overheid kan er immers heel anders over denken. Die is in staat, door allerlei gegevens over jouw persoon te combineren, wel degelijk tot verdachtmakingen te komen, toevalligheden niet toevallig te vinden. Voor je het weet zit je dan in beperkingen.

Had je die telefoon van je bijvoorbeeld toevallig vergeten of met opzet thuisgelaten, zodat men je niet kon volgen? Maar je staat wel degelijk op camera op een steenworp afstand van die of die misdaad. En dan kan dan een terroristische actie zijn, de aanranding van een kind, of wat dan ook. Wie dit paranoïde vindt, denke aan het lot van Lucia de Berk. In Nederland heerst op het moment de tendens om de burger steeds totaler te controleren terwijl zijn rechten om zich te verdedigen worden ingeperkt. Dat is iets om je zorgen over te maken. Juist op bevrijdingsdag.