Hoe je in een verarmend Nederland het leven voor iedereen draaglijk maakt

Voorspellen is moeilijk, vooral als het over de toekomst gaat. Toch zul je zien dat het aantal werklozen volgend jaar het miljoen overschrijdt. Minimaal. Dat komt door de golf aan faillissementen die het gevolg is van het feit dat de overheid zoveel bedrijfstakken het verdienmodel geheel of deels heeft ontnomen, al spelen de instorting van export en internationale dienstverlening ook een rol van betekenis.

Daarnaast is er het negatieve effect van het koopkrachtverlies dat zal optreden door de drastische verhoging van de zorgpremies en de verlaging van de pensioenen met ingang van 1 januari 2021. Dan tel ik de gevolgen van een eventuele tweede besmettingsgolf niet mee. Het is de vraag of een nieuwe lockdown nog te betalen is.

Nu al wordt er gebouwd aan een zogenaamde nieuwe werkelijkheid waarin ongeluk je eigen schuld is. Had je maar niet het verkeerde vak moeten leren. Had je maar tijdig de kans moeten grijpen om je om te scholen. Nu al hoor je allerwegen dat er in  zorg en onderwijs zoveel werk is, alsof je in die sectoren na een spoedcursusje wel behoorlijk kunt functioneren.

Dit gaat mensen massaal met hun rug tegen de muur plaatsen. Ze krijgen te maken met vaste lasten die niet meer op te brengen zijn. De overheid doet weinig om ze daartegen te beschermen. Kijk bijvoorbeeld naar minister Ollongren die pertinent weigert de huren te bevriezen. Niemand in Den Haag praat over een loon- en prijsstop.

In de periode van verarming die ons allemaal te wachten staat, is het in ieder geval wezenlijk dat de getroffen Nederlanders het hoofd boven water kunnen houden. Anders volgen op de massawerkloosheid even massale huisuitzettingen en persoonlijke faillissementen. Dan raken op allerlei manieren de naden van de samenleving los. Nederlanders krijgen massaal het gevoel dat de overheid het sociaal contract eenzijdig heeft opgezegd. Als je mensen vertelt dat ze het zelf moeten uitzoeken, heb je kans dat ze het ook doen. Denk niet zozeer aan revolutie. Denk aan jeugdbendes met vertakkingen door het hele land die jongeren wel een loopbaanperspectief en een volle portemonnee bieden. Denk aan parallelle machtsstructuren zoals in Rio de Janeiro waar de overheid op tal van punten moet wijken voor de macht van de misdaadorganisaties. Nu al zijn er signalen dat in het nauw gebrachte horeca-exploitanten zwichten voor aanbiedingen uit de hoek van de drugsmaffia. Denk aan helikopterplatforms voor de rijken omdat ze op straat een te grote kans lopen met bolide en al ontvoerd worden terwijl op de sociale media de misdaadondernemer als rolmodel wordt bezongen. In Mexico is dat al schering en inslag.

Tijdens de vorige crisis zijn de sociale voorzieningen door de bewindslieden Asscher en Klijnsma voor een belangrijk deel afgebroken terwijl ¨keukentafelgesprek¨ Van Rijn de zorg voor zijn rekening nam. De nieuwe werklozen zullen merken dat zij voor ze het weten in de bijstand zitten. Dan volgt onverbiddelijk de ondergang ook al komen zij in aanmerking voor huur- en zorgtoeslag.

Om werkelijk een bodem te leggen onder de verarming in Nederland dient daarom de bijstand te worden herzien. Duitsland kan daarbij als inspiratiebron dienen. Er wordt niet langer een uitkering verstrekt met de mogelijkheid van enkele toeslagen maar een leefgeld per gezinslid. Hoogte en verdeelsleutels zijn een politieke keuze. Daarnaast neemt de overheid de vaste lasten voor haar rekening: zorgverzekering, huur, hypotheek, energie, water. De gemeente betaalt rechtstreeks zonder tussenkomst van de uitkeringsgerechtigden. Op deze manier zijn zij van onderdak verzekerd terwijl huisbaas, bank, zorgverzekering en energiebedrijf niet door massale wanbetaling in het ongerede  raken. De fiscus wordt ontlast omdat ze van heel wat toeslagen af is. Bijstandsgerechtigden hebben die immers niet meer nodig. Voor werkenden blijven zulke toeslagen uiteraard gewoon bestaan.

Is dat haalbaar? In Duitsland doen ze het al vijftien jaar ongeveer op deze manier. Niet dat de situatie voor de betrokkenen paradijselijk is geworden. Integendeel. Er klinkt heel veel kritiek zoals uit deze informatieve website blijkt. Het leefgeld is karig. Er zitten ook heel betuttelende kanten aan zoals blijkt uit de manier waarop de hoogte  wordt uitgerekend en hoe daarbij expliciet geen ruimte is gemaakt voor tabak of alcohol. Ook komt van het toe geleiden naar de arbeidsmarkt te weinig terecht.

Als we Duitsland als voorbeeld nemen voor een vernieuwde bijstand, zou dat dan ook op een kritische manier moeten gebeuren. Het principe echter deugt: Nederland zou er veel maatschappelijke ontworteling mee kunnen voorkomen die anders onvermijdelijk is. Zorg dat het voor iedereen betaalbaar blijft om zich aan de wet te houden.