Hoe kunst en cultuur door willekeur een zooitje werd

Verhalen beginnen meestal bij het begin; dit begint op het eind.

Het is 3 augustus 2020. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst (AFK) maakt bekend wie wel en wie geen (of minder) subsidie krijgt. Voor de teleurgestelde aanvragers komt de bekendmaking als een doodsklap, bovenop de zweepslagen van corona. Overleven wordt het niet. Nu definitief niet.

Dit verhaal schrijf ik met verschillende petten op. Als innige liefhebber van kunst en cultuur raakt mij het lot van gezelschappen die geen of minder subsidies van het AFK hebben ontvangen. Als trouwe bezoeker van het Vondelpark Openluchttheater en het Amsterdamse Bostheater kan ik me onmogelijk neerleggen bij de beslissing van het AFK en het Amsterdamse college om hen geen subsidie te verlenen. Als vrijwilliger en grote vriend van het Theater de Roode Bioscoop (dat op het kunstvlak en de sfeer en de mensen en alles mijn familie is geworden) de deuren straks moet sluiten, accepteer ik niet. Dat het museum het Schip en het ZID theater uit mijn stadsdeel dreigen te verdwijnen, zeg ik als (lokale) politica: “Ho!”

Voor hen opkomen wordt wellicht gedreven door een persoonlijk motief, toch bezielt mij iets anders: het onrecht bevechten. Want hier in Amsterdam gebeurde iets wat niet eerlijk is.

Waar willekeur regeert, heerst onrechtvaardigheid. De wetten en de regels van een rechterlijke staat, zeg Onze, zijn er juist om willekeur tegen te gaan. Zodoende bestaan er allerlei commissies om objectieve besluiten te nemen. Of om het (gemeenschappelijke) geld te verdelen.

Het AFK heeft die taak in 2016 gekregen en vanaf 2017 beheert het AFK een groot deel van de Amsterdamse kas voor kunst en cultuur. Het gemeentebestuur is de feitelijke opdrachtgever van het AFK. De (democratisch gekozen) gemeenteraad heeft geen inspraak noch invloed op de beslissingen van het AFK. Middels een jaarverslag legt het AFK verantwoording af aan de gemeenteraad. Zelden leidt dit tot vragen. Lezen van het 85 pagina tellende jaarverslag 2019 kost best veel tijd. Moet je maar hebben. En waarom zou je?

Ik ben me er ook pas in gaan verdiepen na die beroemde 3 augustus. De shock was alom.

“Deze kaalslag is onvoorstelbaar. Zes jaar geleden kreeg ik een lintje van Eberhard van der Laan, nu worden we bij het oud vuil gezet. Daar kan dat lintje dan ook meteen bij.”, zegt Frances Sanders , oprichter van het Amsterdamse Bostheater.

“Subsidiebesluiten AFK zijn niet transparant en onrechtmatig”. Volgens Rob IJsendijk , voorzitter Stichting Vondelpark Openluchttheater “oordeelt het AFK met schijnobjectiviteit en zijn subsidiebesluiten onrechtmatig”.

In zelfde artikel lees ik dat “het AFK de toegekende rapportcijfers niet bekend maakt.” En inderdaad, ik kon ze nergens vinden en de culturele instellingen die ik heb gesproken, hebben ze ook niet.

In het overzicht van het AFK staan alle aanvragen op alfabetische volgorde inclusief de wel of geen toegekende subsidie. Individuele beoordelingen zijn ook te lezen. Elke aanvraag kreeg een “zeer goed”, “goed”, “voldoende”, “onvoldoende” of “zwak”.

“De adviescommissies hebben hun keuzes gemaakt aan de hand van nieuwe beoordelingscriteria die zijn vastgelegd in de gemeentelijke Hoofdlijnen Kunst & Cultuur 2021-2024: artistiek belang, belang voor de stad, uitvoerbaarheid en diversiteit en inclusie. ” Aan de hand waarvan bijvoorbeeld “diversiteit en inclusie” wordt gemeten is onduidelijk. “We werken met zes nationaliteiten, inclusief een vluchteling uit Iran.” Ja, hoe Marokkanen, Joegoslaven meetellen blijft vaag. De formele eisen van diversiteit, inclusiviteit en spreiding zijn ook Frederieke Cannegieter van Amsterdams Marionetten Theater een doorn in het oog. Waarom het ene theatergezelschap op dit punt als zwak wordt beoordeeld en slechts een “voldoende” krijgt op het punt “belang voor de stad” en toch de aangevraagde subsidie in volledigheid ontvangt en op grond waarvan een ander wordt gekort of helemaal niks krijgt, valt uit de beoordelingen niet af te leiden. Geen instelling die weet waarom die op die ene plek in de rangorde staat. Bovendien is er alleen een ranglijst “onder de budgettaire zaaglijn”, oftewel een overzicht op volgorde van waardering van de positief beoordeelde instellingen die geen subsidie ontvangen omdat het geld op was.

En toen zwol de tweede golf van willekeurigheid aan.

Op het advies van het AFK besloot het Amsterdamse college van B en W (en later ingestemd door de gemeenteraad) dat de subsidieaanvragen van elf theaterinstellingen alsnog gehonoreerd gaan worden. Waarom deze 11 opeens wel en niet 16 of alle 28 theaterinstelling die allen een positieve beoordeling kregen maar honorering misliepen? En waarom geen enkele redding voor de afvallers onder de categorie muziektheater?

Er kwam ook geen extra geld vrij. Er vonden alleen allerlei budgetverschuivingen plaatst. “Het geld moet echter volledig van het AFK zelf komen, namelijk 1,5 miljoen euro uit zijn innovatieregeling en 375.000 euro uit de tweejarige regeling voor jonge instellingen.” Met andere woorden: onder andere ten koste van jonge makers.

“Meer erfgoed, minder nieuwe kunstprojecten?” luidde de vraag meteen nadat de wethouder Meliani “een grote greep deed uit de regeling projectsubsidies voor de redding van Museum Ons’ Lieve Heer op Solder.” De kunsten moeten op geen enkele manier tegen elkaar worden uitgespeeld. Deze hapsnap oplossingen aantasten echter de solidariteit aan en de samenwerking binnen de sector. Als lobbyen loont, en we de regels tijdens het spel gaan veranderen, dan kweekt democratie onvrede en wantrouwen. Want…

Qua “waardering” staat Ons’ Lieve Heer op Solder onder het museum Schip dat slechts een derde van de totale exploratiebegroting heeft aangevraagd bij het AFK. De onmisbare bijdrage werd volledig toegekend, maar vanwege geldgebrek alleen deels gehonoreerd. Daarmee komt het Schip jaarlijks 1,5 ton te kort. Een ramp.

Het geld bij de ene weg halen om een andere te redden is niet eerlijk, maar kan worden gedoogd vanwege nood. Oké. Maar dat dit losgepeuterde bedrag zo maar aan iemand wordt uitgekeerd, zonder tussenkomst van het AFK, zonder dat deze of andere instellingen zelf een (extra) aanvraag moet indienen is pijnlijk. Waar is de wet? Waar zijn de regels? Was het niet logischer en eerlijker (die ranglijsten bestaan immers niet voor niks) om die 6 ton aan het totale erfgoedbudget toe te voegen? Het Museum Schip zou dan de reeds toegekende subsidie ontvangen en het resterende bedrag zou verder verdeeld worden conform de ranglijst.

Wat mijn hart het meest doet krimpen is de nonchalante houding van het AFK : “Zo hard is dit systeem.” Dus bekijk het maar. Het AFK kost de gemeente Amsterdam miljoenen. In tijden van extreme coronacrisis hoeft AFK zich geen zorgen te maken. Inkomsten stromen gegarandeerd binnen en diegene over wie zij oordelen moeten zich maar zien te redden. Geen subsidie van de gemeente vermindert de kansen bij andere fondsen. Ja, “zo hard is dit systeem.”

“Wij hebben wel een positieve beoordeling, maar het geld was op.”

“Ja, was je maar boven de zaaglijn terecht gekomen.”

“Ja, maar ik doe wel aan diversiteit en inclusie, geloof me.”

Opgezadeld met de valse hoop is het lot van alle Amsterdamse culturele instellingen onder “de zaaglijn” niet alleen bitter, maar ook oneerlijk en onrechtvaardig. “Alle problemen zouden volgens Meliani zelf zijn ontstaan omdat het AFK niet is uitgegaan van het beschikbare budget, maar vanuit zijn eigen criteria.” En nu?

De afwegingen van het AFK kloppen niet. In plaats van hapsnap herstelwerk, dat alleen tot meer oneerlijkheid, onduidelijkheid en onrechtvaardigheid leidt, kunnen we dan niet beter alles over doen?