Hoe medelijden verdacht wordt gemaakt

Veel Nederlanders hebben in het lot van Johannes de bultrug de tragedie gezien. Zij namen – zo legde Kees Moeliker hier uit – geen genoegen met het onvermijdelijke: dit is een van de manieren waarop in de natuur zulke grote beesten aan hun einde komen. Wellicht maken goed bedoelde reddingsacties het alleen maar erger.

Bovendien: dieren zijn geen mensen. Je doet ze er geen plezier mee om ze als zodanig te behandelen, behalve als er sprake is van symbiose, een samenleven van twee soorten, zoals in de natuur wel vaker het geval is. Mensen zeggen vaak van honden: “Het zijn net kinderen”. Dat is een ernstige misvatting maar honden maken het er naar door met kinderogen naar het baasje te kijken. Dan krijgen zij voedsel in tegenstelling tot hun ooms en tantes, de wolven, die zelf op jacht moeten. Dat heeft de evolutie handig voor ze geregeld. En de andere partij in de symbiose heeft er ook op allerlei manieren plezier van. Kijk maar naar een schaapherder.

Dat neemt niet weg, dat je het zielig mag vinden voor een bultrug, zo’n einde.  Medelijden is geen schande. Het is een essentieel onderdeel van het mens-zijn.  Het nodigt uit tot het bieden van hulp, noodzakelijk voor het welbevinden van een sociaal levende soort als de onze. Hoe belangrijk dit medelijden is, blijkt niet alleen uit de dagelijkse gang van zaken in het leven maar ook uit het feit dat heel veel kunst en andere producten van de menselijke fantasie hun succes ontlenen aan de gevoelens van medelijden die ze bij de kijker oproepen. Denk maar aan het beroemde kerstverhaal van Scrooge, de hele geschiedenis van de geboorte in de grot trouwens of films over dappere moeders wier kindje aan leukemie lijdt.

Zaterdagdacht zond de EO nog zo’n film uit, the Ultimate Gift. Zulke gevoelens worden de laatste dagen aan de rechterkant van het internet met verve bespot. Zo meent Michael van der Galiën op de Dagelijkse Standaard: “Als je naar Lenie ’t Harten van de wereld luistert zou je bijna zweren dat ‘Johannes’ (wie geeft een wild dier nou in vredesnaam een mensennaam? Dan ben je toch niet helemaal lekker?) de reïncarnatie was van Jezus Christus zelve. Nog even en er volgt een heiligverklaring”.

Ook GeenStijl laat zich niet onbetuigd. Onder de kop: Johannes de bultrug is deaud. Toedeledokie, lezen wij: “Bultrug Johannes is hedennacht overleden op een zandbank in de Waddenzee, na een overdosis grappen en grollen op twitter en gesol van dierengekkies. Hij was een goede bultrug, die voor altijd in onze gedachten zal blijven”.

Blijft het bij zulke we-zullen-het-maar-satire-noemen? Op DeJaap gaat Mark Koster een stuk verder. Hij maakt medelijden niet zozeer belachelijk als wel verdacht. Het is volgens hem een blijk van decadentie. “We durven niet meer soeverein te denken, omdat we bang zijn dat we niet meer correct zijn.” En: “Vorige week hadden we eerst de scheids, nu hebben we Johannes. We houden elkaars hand vast in een stille tocht om herderlijke warmte te voelen nu meneer pastoor er niet meer is.” Daarna roept hij niemand minder dan Friedrich Nietzsche tot getuige aan volgens wie medelijden niet meer zou zijn dan de uiting van de slavenmoraal, die – maar dat zegt hij ergens anders – de Übermensch uiteraard vreemd is.  Die weet dat de soort er niet mee gediend is zwakkere exemplaren in leven te houden omdat dit op den duur tot uitsterven moet leiden.

Dat laatste is gebaseerd op een verkeerd begrijpen van Darwin’s survival of the fittest . Deze misvatting gaf aanleiding tot het ontstaan van het ‘sociaal darwinisme’,  waarmee het recht van de sterkste wordt goedgepraat. Koster: “Vrij vertaald: door al dat moralistische geschmier met de Johannes-stervelingen zijn we verweekt tot sentimentele lafaards met een marsepeinen ruggengraat die aan geestelijke degeneratie zullen sterven”.

Het is wat met die übermensch van Nietzsche! De filosoof zelf gebruikte dat begrip om er een vorm van geestelijke grootsheid mee zichtbaar te maken en daarin was plaats voor een vorm van medegevoel, dat zich – om zo te zeggen – niet liet regeren door morele chantage. De conclusie is onontkoombaar: naast vulgair marxisme bestaat blijkbaar ook ook vulgair Nietzsche-isme. Dat wordt nu in stelling gebracht.

Nietzsche zelf was totaal geschokt, toen hij op straat zag hoe een paard genadeloos werd afgeranseld. Dat klopte met zijn filosofie. Hij heeft het oppervlakkige lezers – die korte zinnetjes van hem, die prachtige boektitels, die eenvoudige aan het dagelijks leven ontleende woorden slepen je zo gauw mee – nooit gemakkelijk gemaakt.

Ondertussen bekruipt mij in het zicht van dit alles geen medelijden: ik maak me zorgen over waar dit allemaal naar toe moet gaan.

Voor wie een beetje tijd heeft: hier een analyse van Nietzches denken over Mitleid door Rebecca Bamford. 

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu

Meer over de bultrug: Opinies Kees Moeliker:  Een stervende bultrug op het strand, is dat zielig? Sander Terphuis:  Bultrug Johannes onze redding

Nourdeen Wildeman: De Syrische bultrug Cartoons René Krewinkel: Stille tocht… Sandra de Haan: Slag om de bultrug