Hoesnalistiek

Deze maand lokte PowNews burgemeester Onno Hoes van Maastricht in de val. Wie houdt journalisten aan hun eigen normen? Britse en Europese instanties adviseren het instellen van een onafhankelijke mediaraad met vergaande bevoegdheden. Misschien ook iets voor ons land?

“Mission accomplished.” Dat dacht Dominique Weesie naar eigen zeggen toen de top van de Nederlandse Spoorwegen was opgestapt. De toenmalige hoofdredactie van de Telegraaf had Weesie, nu voorzitter van publieke omroep PowNed, in december 2001 een opdracht gegeven wat betreft de Spoorwegen: “Je hebt een week de tijd om de directie weg te krijgen.” Het lukte al na vier dagen.

Dertien jaar later lijkt het aantal missions accomplished alleen maar toegenomen. De vraag rijst of journalisten zichzelf en elkaar afdoende aan journalistieke normen houden. Zo niet, en er is niemand anders om die normen af te dwingen, dreigt dan eenzelfde situatie als met de Britse pers? In het openingsartikel van 11 december noemde NRC Handelsblad de valstrik voor Hoes “Angelsaksisch.”

De Britse situatie lijkt vooralsnog ernstiger dan die bij ons. Sinds 1947 is gemiddeld elke tien jaar een officieel rapport verschenen naar aanleiding van misstanden bij de Britse pers. Recente rapporten stelden dat een “groot deel van de pers” betrokken was bij handel in vertrouwelijke informatie. Ook de dood van prinses Diana in 1997 leidde niet tot afdoende maatregelen, aldus een rapport uit 2012.

Dat recentste rapport, het Leveson-rapport, werd geschreven naar aanleiding van het hacken van het mobieltje van een vermoord tienermeisje in opdracht van journalisten van de krant News of the World. Bij die en andere kranten van News International bleken ambtenaren te zijn omgekocht en op grote schaal computers en telefoons gehackt – ook van slachtoffers van terreuraanslagen in Londen.

De schandalen beperkten zich niet tot News International. Het Leveson-rapport signaleerde bij verscheidene media een cultuur van sensatiezucht, misleiding, intimidatie en minachting voor andermans privacy in combinatie met welhaast automatisch van de hand wijzen van elke klacht. Intussen was de klachtinstantie van de pers, PCC, zo onbeduidend geworden dat ze zich maar ophief.

Ondanks aanbevelingen van eerdere rapporten grepen politici niet in, constateert het Leveson-rapport. Uiteraard deels uit angst voor beschuldigingen van “persbreidel.” Maar wellicht ook omdat politici de laatste 30 jaar “too close” waren met de media. Dat beaamden zelfs de leiders van de drie grootste partijen. En die drie partijleiders namen ook van dit rapport de belangrijkste aanbeveling niet over.

Die aanbeveling is de instelling van een onafhankelijke mediaraad, die onderzoek kan doen en boetes kan opleggen tot een miljoen pond. Na juridische actie en gelobby tegen de “persbreidel” – al gaat het hier om zelfregulering – kwam het tot een minder vergaande regeling. Oproepen van onder anderen ex-premier John Major om nu eens niet de oren te laten hangen naar “persbaronnen” ten spijt.

Ook een Europees adviesorgaan, ingesteld door oud-Eurocommissaris Neelie Kroes, raadde vorig jaar EU-lidstaten met klem aan een mediaraad in te stellen. Een dergelijke raad zou regels handhaven door middel van boetes, rectificatieplicht, en – voor zover mogelijk – ontzetting uit het beroep van journalist. Cruciaal is dat die raad onafhankelijk, divers en transparant wordt samengesteld.

Iets voor ons land? Het is allereerst de vraag of hier een taak ligt voor de overheid. En de instelling van zo’n mediaraad brengt potentiele problemen met zich mee. Kan die overheid dit dan doen zonder de persvrijheid aan te tasten? Volgens de Britse en Europese aanbevelingen wel. Het zou goed zijn om voor- en nadelen van zo’n mediaraad te onderzoeken, waarbij genoemde punten worden meegenomen.

Nederland kent zo’n raad nu niet. De Raad voor de Journalistiek behandelt klachten maar legt geen sancties op, en een aantal mediaorganisaties onttrekt zich aan dit toezicht. Dit terwijl de meeste media niet eens een ombudsman hebben. Deze week nog werd Trouw – wiens ex-hoofdredacteur loog om een, naar later bleek, frauderende reporter te beschermen – aangeraden een ombudsman aan te stellen.

Natuurlijk staat voor iedereen de gang naar de rechter open. Dat is ook de weg die Hoes momenteel bewandelt. Maar zo’n tijdrovende en dure rechtsgang is in de praktijk niet voor iedereen weggelegd. Bovendien kan de rechter het gedane onrecht vrijwel nooit ongedaan maken. En het openstaan van de rechtsgang was blijkbaar niet afschrikwekkend genoeg – noch voor Britse pers noch voor PowNews.

Terug naar Hoes. Over hoe een burgemeester zich hoort te gedragen is men het niet altijd eens. Maar men is het er wel over eens dat gebruik van een verborgen camera echt niet kan – tenzij bij ernstige misstanden die op geen andere wijze zijn aan te tonen. In dit geval lijkt PowNews niet conform geldende normen te hebben gehandeld. Alleen: effectief collegiaal toezicht op die normen ontbreekt.

Als dat zo blijft, dan waarschuwen Britse kranten wellicht ooit nog eens voor “Hollandse” toestanden.

Een concept van deze tekst is becommentarieerd door Piet Bakker, Philip van Praag, Pytrik Schafraad, Yael Woortman-De Haan en Richard van der Wurff, waarvoor mijn dank. De inhoud van het stuk komt geheel voor mijn rekening.