Ik was een excuusmoslim

NRC-columnist Bas Heijne is vorige maand een online leesclub begonnen op Twitter. Door #TwitLit te gebruiken konden lezers van het boek ‘De Inzending’ van schrijfster Amy Waldman met elkaar in gesprek. Ook organiseerde Heijne een Twitter-interview met de schrijfster. De eerste maand is voorbij, het boek is gelezen.

Nu ben ik een sceptische twitteraar (‘Twitter is meer iets voor de vijfendertig-plus generatie’ en ‘voorbehouden aan media-mensen die niemand naast zich op de bank hebben om tegen te zeuren over #penw’). Maar het idee van een leesclub waar ik mijn zéér, zéér luie stoel niet voor hoef uit te komen, sprak me aan. Wellicht zou ik door wat zachte sociale druk het boek ook daadwerkelijk uitlezen. En zo geschiedde. Subtiele hints en mooie omschrijvingen van wat me nog te wachten stond, zorgden ervoor dat ik afgelopen weekend (net op tijd voor de deadline!) de laatste pagina omdraaide.

Het verhaal is gesitueerd in New York en draait om een jongeman genaamd Mo, ofwel Mohammed. Mo doet mee aan een ontwerpwedstrijd voor het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van 9/11. Alle inzendingen zijn anoniem. Wanneer hij de wedstrijd wint met het ontwerp van een tuin en men erachter komt dat hij een islamitische achtergrond heeft, breekt de hel los: “Het monument kan toch niet door een móslim ontworpen worden?” “Hij heeft dit vast opzettelijk gedaan!” en “Het is een martelarentuin bedoeld voor de daders van 9/11!” De publieke opinie wordt bepaald door een enkele schreeuwerige nabestaande en een verbitterde journaliste die naarstig opzoek gaat naar een fractie van een bewijs dat Mo kan linken aan  een terreurverdachte.

Het boek van Waldman zit vol clichés, maar zoals een oud-docent van mij eens zei: “clichés kunnen bestaan bij de gratie van de absurde waarheid.” En zo kreeg het boek grip op me.

Ik voelde een vreemde soort verbondenheid met de hoofdpersonage. Mo weigert vragen als ‘veroordeel jij de aanslag?’ te beantwoorden en geeft geen millimeter toe op zijn ontwerp. Jurylid en nabestaande Claire probeert Mo duidelijk te maken dat door een simpele wijziging in het ontwerp, of door openlijk afstand te nemen van 9/11 en ‘moslimterreur’, zijn tuin gewoon gebouwd kan worden. Mo houdt echter voet bij stuk. Vanwege zijn islamitische achtergrond verantwoording afleggen voor een andere moslim weigert hij. Wanneer het hem als Amerikaan was gevraagd, was zijn antwoord simpel geweest: 9/11 was vreselijk.

Tijdens het lezen smeekte ik Mo keer op keer in gedachten gewoon te zeggen dat hij 9/11 afschuwelijk vond en dat hij geen moslimterrorist is of kent. “Zo, klaar, oplossing” dacht ik. Dan kon al het gezeur en getouwtrek stoppen, kregen de nabestaanden een prachtig monument en kon iedereen weer over tot de orde van de dag. Maar is dat wel zo?

Na 9/11, na Madrid, na de moord op Van Gogh en (ja, zelfs) na de moord op Fortuyn kreeg ik telkens de vraag wat ik van al die aanslagen vond. Niet omdat men het er bij de koffiehoek toevallig over had, nee, meer omdat ik vanwege mijn islamitische achtergrond wellicht wat inzicht kon geven in de complexe geesten van de terroristen. En ik? Ik hapte toe en verketterde alles wat naar terreur riekt, alsof het mijn bloedverwanten waren die de daden hadden gepleegd. Dat ik net zo weinig te maken had met de terroristen als iedere andere Nederlander deed er niet toe. Ontkennen, ontkennen, ontkennen: daar draaide het om. Maar heeft dat wel gewerkt?

PVV-leider Geert Wilders is nu in de Verenigde Staten om zijn boek ‘Marked for Death’ te propageren. Hij predikt daar zijn anti-islamverhaal en probeert de bevolking zoveel mogelijk angst in te boezemen in de hoop dat ze zijn volgelingen zullen worden. Tot nog toe heeft hij weinig succes. Men is ‘islamgezeur’ moe. Jaren van angst, discriminatie en racisme heeft uiteindelijk nergens toe geleid, dus waarom zou je doorgaan met dergelijke negatieve acties?

Ik weet niet of ik ooit één anti-islam argument heb kunnen weerleggen. Mijn ervaring is dat dogmatische mensen zich over het algemeen niet laten overreden. Ik, en velen met mij, voelen er tegenwoordig steeds minder voor om tegen de belachelijke standpunten van Geert Wilders in te moeten gaan. Komt het toch fijn uit dat hij in de V.S. wordt gemarginaliseerd.

Voor wie mee wil doen: Bas Heijne maakte woensdag bekend dat het nieuwe boek ‘Open City‘ van Teju Cole is.