In Turkije worden Charlie's niet beschermd

Ook in Turkije leidde de moordaanslag bij Charlie Hebdo in Parijs en de daarop volgende gijzelingsacties tot veel verontwaardiging. Het kwam er tot verschillende demonstraties waarbij duizenden de straat op gingen, schrijft Peter Edel. En hoewel president Erdogan zijn collega Hollande condoleerde, zei hij wel dat Charlie Hebdo’s cartoons provoceren en aanzetten tot haat en racisme.

Hoewel satirische tijdschriften in Turkije al eerder zijn bedreigd en te maken hebben gehad met gewelddadige aanvallen, sloeg de schrik daar na de aanslag stevig toe. Een cartoonist zei:

Cartoonisten worden niet beschermd in Turkije. Als de vrijheid van meningsuiting niet gegarandeerd wordt, kunnen de onmenselijke gebeurtenissen bij Charlie Hebdo inspireren tot een herhaling ervan.

Voor dat laatste zal vooral de Turkse cartoonist vrezen die op de dag van de aanslag via een anoniem telefoontje geadviseerd werd de TV aan te zetten om “een indruk van zijn toekomst te krijgen”.

Erdogan Premier Davutoglu ging naar de massale demonstratie in Parijs en president Erdogan condoleerde zijn collega Hollande tijdens een telefoongesprek. De populaire cartoonist Musa Kart, die eerder een aanklacht van Erdogan aan de broek kreeg, reageerde met een spotprent waarop de Turkse president zegt: “Ik veroordeel de aanslag, tien jaar gevangenisstraf voor de cartoonisten was voor mij genoeg geweest.” Zat iets in, want tijdens een bijeenkomst voor zakenmensen in Ankara op vrijdag zei Erdogan het volgende over Charlie Hebdo:

Het zijn waarschijnlijk atheïsten. Als ze dat zijn dan zullen ze respecteren wat heilig voor mij is. Als ze dat niet doen komt het neer op een provocatie, wat in juridische zin strafbaar is. Ze zetten aan tot haat en racisme.

Op de dag van de aanslag zei het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken dat islamofobie en racisme in Europa oorzaken zijn van terrorisme. De columnist Cengiz Candar stoorde zich daaraan:

Deze woorden zijn op zich niet verkeerd. Ze hadden terecht kunnen zijn voor een politieke wetenschapper, of een professor in de sociale psychologie. Maar als ze uitgesproken worden door de Turkse buitenlandminister op de dag waarop Charlie Hebdo werd aangevallen, wat de gehele wereld in woede deed ontsteken, dan zijn ze wel verkeerd.

Candar had liever een onvoorwaardelijke veroordeling van de aanslag gezien. In de praktijk volgde daar echter vaak een ‘maar’ achter.

Israël Erdogans ‘maar’ ging over Israël. Netanyahu moest zich schamen dat hij zich in Parijs vertoonde. Valt veel voor te zeggen. Maar moest Erdogan zich niet zelf schamen omdat hij wegbleef uit Parijs? Hij laat geen gelegenheid voorbijgaan om te onderstrepen de baas te zijn in Turkije, maar in deze situatie mocht zijn trouwe vazal Ahmet Davutoglu naar Frankrijk afreizen. Als hij zelf was gegaan had hij een belangrijk aandeel kunnen leveren aan het herstel van de beschadigde relaties met de Europese landen, maar dat vond hij kennelijk niet nodig. 

Verder zei Erdogan dat er zoveel mensen de straat op zouden moeten gaan wanneer Israël misdaden pleegt tegen de Palestijnen. Daarmee had hij uiteraard een punt, al blijft het ook nu weer de vraag of hij in de eerste plaats uit humanitaire redenen op de bres springt voor Palestijnen, of vooral omdat het goed valt bij zijn achterban en het aansluit bij zijn neo-Ottomaanse ambities. Het stimuleren van de Moslims Broederschap (en dus ook Hamas) staat daarin immers voorop. 

Feit blijft dat Erdogan zich minder opwindt over misdaden met een islamitische achtergrond dan over die van Israël. Dat hij zou zwijgen over de 37 dodelijke slachtoffers van een aanslag door al-Qaeda in Jemen, op dezelfde dag van de dramatische gebeurtenissen in Parijs, viel dan ook te verwachten.

Aan de andere kant kan dit Erdogan moeilijk kwalijk genomen worden, want voor CNN was die aanslag in Jemen evenmin reden tot breaking news. Om het maar niet te hebben over de recente gruweldaden van Boko Haram in Nigeria, die eveneens in de schaduw kwamen te staan van de moorden in Parijs. Tja, het hemd is nu eenmaal nader dan de rok…

Als Erdogan voor een algemeen recht op vrijheid van meningsuiting had gestaan (wat hij zeker niet doet) had hij iets kunnen zeggen over de kwestie rond Maurice Sinet, de cartoonist die in 2009 door Charlie Hebdo werd ontslagen nadat hij in een cartoon had gesteld dat de zoon van Nicolas Sarkozy het ver zou schoppen als hij met een Jodin zou trouwen.

De conclusie dat er verschillende maatstaven gelden als het om vrijheid van meningsuiting gaat is zo snel getrokken. Een met de Jewish Defense League geassocieerde website bedreigde Sinet overigens. “Twintig centimeter roestvrij staal in het lijf van de klootzak om hem het zwijgen op te leggen”, schreef men daar.

Sahin/Escobar Ali Sahin, een volksvertegenwoordiger van Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) zag de aanslag als een scène uit een film en vond het ‘gedachteprikkelend’ dat er geen verkeer was in de straat waar de redactie van Charlie Hebdo is gevestigd. Verder zei Sahin:

Het moment waarop de aanvaller het voertuig verliet en op de liggende politieagent schoot prikkelt eveneens de gedachten. Het pistool werd niet afgevuurd in de richting van de politieagent, maar was voor hem gericht. Er was geen bloed.

Sahins opmerking sloot aan bij geluiden als zou de Franse ‘diepe staat’ de aanslag hebben geënsceneerd om de haat jegens moslims op te stoken; geluiden die ook in AKP-kringen hoorbaar waren.

Nu zijn ze bij de AKP verzot op samenzweringstheorieën, zelfs als die erg onwaarschijnlijk zijn, maar in dit geval stond men niet alleen. De Amerikaanse publicist Pepe Escobar overwoog eveneens een rol van de Franse geheime dienst.

Escobar hanteert het principe dat zij die het meeste voordeel halen uit een misdaad de meest waarschijnlijke daders zijn. Dat zijn in dit geval voor hem degenen die de islam willen ‘demoniseren’.

Kort door de bocht, want radicale moslims kunnen ook op een explosie van islamofobie uit zijn. Om passieve moslims te mobiliseren en zo een massale confrontatie te bewerkstelligen. Maar het kan verwarrend zijn. De terrorismestrategieën van tegenovergestelde kampen kunnen elkaar overlappen. Zo was het in de jaren zeventig vaak onduidelijk of een aanslag door radicaal links of extreemrechts werd gepleegd.

Dwars door alle samenzweringstheorieën heen eiste al-Qaeda in Jemen de verantwoordelijkheid op voor de aanslag in Parijs, al zal ook dat de meest overtuigde samenzweringstheoretici waarschijnlijk niet van gedachten doen veranderen.

Karahsanoglu Verder zijn er de reacties in de regeringsgezinde media in Turkije. Interessant, want die gelden vaak als indicatie voor wat er werkelijk binnen de AKP leeft. Hier ging men zover om tot op bepaalde hoogte een rechtvaardiging voor de aanslag te zoeken.

Ali Karahsanoglu van de rechtse krant Yeni Akit schreef een column onder de titel: ‘Moeten we de gebeurtenissen in Frankrijk veroordelen?’ Karahsanoglu:

Ik zou er niet over peinzen om bij een dergelijke aanslag betrokken te zijn, of iemand aan te moedigen geweld te plegen, maar wanneer ik gevraagd wordt om het te veroordelen zeg ik: “wacht even”. Omdat ze de islam belachelijk maken en met hun karikaturen de profeet minachten en kleineren. Hun redactionele beleid was zeker gericht op het bespotten van mensen. Ze luisterden niet naar de waarschuwingen van hen die adviseerden om van koers te veranderen. Als er dan iets gebeurt wordt van ons verwacht dat te veroordelen. Dat ligt niet zo eenvoudig.

Faruk Köse, een andere columnist van die Yeni Akit, constateerde dat woorden als ‘oorlog’ en ‘vergelding’ vaker in de Koran staan dan ‘vrede’. Dat maakt de islam tot een oorlogzuchtige religie voor Köse. Figuren als Wilders zullen graag inhaken op dat soort inzichten. Met Yeni Akit is het bestrijden van islamofobie dweilen met de kraan open. 

Twitter AKP-trollen op Twitter voelden zich evenmin geroepen om de aanslag volmondig te veroordelen. Een van hen schreef:

Dit kwaad [de cartoons van Charlie Hebdo] kan niet gerechtvaardigd worden met het argument dat ze ook cartoons over de paus hebben gemaakt. Het aanvallen van een religie weegt als terrorisme zwaarder dan een gewapende aanval.”

Verder werd nogal eens verwezen naar het westerse kolonialisme, en dan met name naar dat van Frankrijk. Alsof dat de moord op cartoonisten rechtvaardigt die kant noch deel hadden aan de misdaden van de Franse staat. Bovendien, wordt het dan ook acceptabel om onschuldige Turkse burgers te vermoorden als vergelding voor misdaden die Turkse en Ottomaanse regeringen pleegden tegen Koerden en Armeniërs?

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.