In zijn haast naar de uitgang vertrapt Trump de kans op een Afghaanse vrede en roept het spook op van een nieuwe burgeroorlog

Toegegeven, de noodzaak om een Amerikaanse terugtrekking te combineren met een levensvatbare vrede aan de Hindu Kush is een herculische klus, die bij succes een goede kans op de Nobelprijs voor de Vrede verdient. Het is nog steeds niet uitgesloten, maar de kans slinkt zienderogen. Het begon met vergaande concessies van de Amerikaanse gezant Khalilzad aan de Taliban, die de Afghaanse regering op twee nul achter zette. De regering werd buiten de gesprekken gehouden en verloor in het precaire vredesproces aan aanzien, maar werd wel gedwongen om een van haar grootste onderhandelingstroeven op te geven: het vrijlaten van ruim 5000 Taliban-gevangenen.

De VS zegde toe alle Amerikaanse en andere buitenlandse troepen voor juni volgend jaar terug te trekken in ruil voor de belofte van de Taliban om vanuit Afghanistan geen aanslagen tegen de VS te dulden én de bereidheid om met de Afghaanse regering over de toekomst van het land te praten. Khalilzad liet weten dat de terugtrekking afhankelijk zou zijn van het geweldsniveau en de naleving van het breken met al-Qa’ida. De Taliban en de VS sloten een onderling staakt-het-vuren, zij het dat de VS zich voorbehield de Afghaanse regeringstroepen te hulp te schieten als die onder de voet dreigden te worden gelopen. Eind februari werd de deal in Qatar bezegeld. De regering in Kabul knarsetandde, de Taliban kraaide victorie. Toen de regering draalde de Taliban-gevangenen vrij te laten, werd het door de VS daartoe gedwongen. De Taliban kon zeggen dat het marionetten zijn. Drie nul.

Het Militaire Comité, het ministerie van Defensie van de Taliban, kreeg zijn handen vrij om het vuur op de regeringstroepen te concentreren. Dat gebeurde afgelopen vechtseizoen in zeker 24 van de 34 provincies – vele duizenden troepen en burgers kwamen om het leven. De oproepen van Amerikaanse diplomaten en militairen om het geweld te verminderen klinken steeds krachtelozer. Khalilzad heeft het streven naar een spoedig staakt-het-vuren inmiddels opgegeven. Met de reductie van de Amerikaanse luchtmacht nam de bewegingsvrijheid van de Taliban fors toe. Deze maand dook mullah Yacub, zoon van Taliban-oprichter mullah Omar en hoofd van het Militair Comité, op in de provincie Helmand. Doorgaans verkeert het leiderschap in Pakistan, waar het onder bescherming van het Pakistaanse leger staat.

Tot dusver bestonden er verschillen tussen Taliban-netwerken over de manier om terug aan de macht te komen: langs militaire weg of door politiek-militaire druk teneinde de Afghaanse regering te doen imploderen. Veel wijst erop dat die verschillen worden overbrugd en de netwerken zich consolideren voor de nieuwe strategische fase. Er zijn geen tekenen dat de Taliban bereid is tot compromissen en het delen van de macht. De intra-Afghaanse besprekingen die in september in Qatar begonnen leverden tot dusver niets op. ‘Ze doden hun tijd en ze doden mensen’, merkte een lid van de regeringsdelegatie op over zijn gesprekspartners. Wel probeert de Taliban Afghaanse politici over te halen om met hen in zee te gaan. Onlangs was ik getuige hoe een bekend politicus werd gebeld met de uitnodiging om naar Qatar te komen om Taliban-leider Beradar te ontmoeten. Het doet denken aan de Oost-Europese communistische partijen na de Tweede Wereldoorlog, die hun hegemonie verhulden door enkele niet-communistische ministers in de regering op te nemen.

De Amerikanen trekken ondertussen hun troepen terug tot zo’n 4500 man komende maand. Op 7 oktober twitterde Trump echter dat de resterende troepen voor Kerstmis moeten thuiskomen, een opwelling die niet werd gedicteerd door de situatie in Afghanistan, maar door electoraal bejag. De top van het Pentagon zei van niets te weten, maar bij de Taliban stak gejuich op over deze ‘zeer goede stap’. Vijf nul. Kort daarop zette de beweging de aanval in op twee districten en de hoofdstad van de provincie Helmand. Duizenden mensen sloegen op de vlucht, terwijl Taliban mullahs baden voor de overwinning van hun weldoener Donald Trump.

Door de Taliban vrijwel alles te geven waar ze om vroegen, verbaast het niet dat ze niet serieus met de regering onderhandelen. Plan A, het terugtrekken van troepen na een vredesovereenkomst, werkt niet. Door aan te kondigen alle troepen op korte termijn terug te trekken, ondermijnt Trump ook plan B, het blijven steunen van de Afghaanse regering en de mogelijkheid om lokale deals te sluiten met de Taliban.

Inmiddels zijn de voorbereidingen op een nieuwe burgeroorlog begonnen. Militaire organisaties worden opgetuigd en wapen- en munitievoorraden aangelegd. Een slag om Kabul zal waarschijnlijk gepaard gaan met etnische zuiveringen en miljoenen die het land zullen ontvluchten.

Afghanistan speelt nauwelijks een rol in de Amerikaanse verkiezingen, al bestaat in de Amerikaanse veiligheidswereld kritiek op Trump. Ook Biden is geen voorstander van voortgaande aanwezigheid van Amerikaanse troepen. Wel wil hij een counter-terrorism capaciteit om al-Qa’ida en ISIS in de gaten te houden. De Afghaanse bevolking snakt naar vrede. De Amerikaanse bevolking is de buitenlandse oorlogen moe. De volgende Amerikaanse regering, wie het ook is, zal beide moeten verzoenen op straffe van een nieuwe oorlogscyclus, die niet alleen Afghanistan en de regio zal treffen, maar tot ver buiten Lesbos voelbaar zal zijn.