Individuen zouden staten moeten kunnen aanklagen

Stel je voor dat je op vakantie in Koeweit ontvoerd wordt en beschuldigd van het verspreiden van videobanden met orgies van de oppersjeik. Geheime agenten timmeren je drie dagen in elkaar, dwingen je tot valse verklaringen en smijten je op straat. Eenmaal buiten grijpt de sjeik je opnieuw en geeft je een limousinetocht naar het paleis van zijn broer. Hij is wat excentriek in zijn gastvrijheid. Zo dompelt hij je in een zwembad met lijken en bergt je in een kamertje op waar hij in olie gedrenkte matrassen in de fik steekt.

Terug in Nederland lig je zes weken in het ziekenhuis, je lichaam is voor 25% verbrand en dokters noemen je een posttraumatisch stress-syndroom-geval. Dit is niet de nieuwste James Bond film, dit zijn de heuse avonturen van de Britse piloot Sulaiman Al-Adsani. De Britse regering weigerde Al-Adsani te helpen en zelf kon hij de Koeweitse staat ook niet aanklagen, want staten genieten immuniteit.

De CIA ontvoerde de Duitser Khalid El-Masri, vloog hem naar Afghanistan, verkrachtte en martelde hem voor maanden. Toen hebben ze hem gedumpt, want ze zochten een andere El-Masri. Hij heeft eindeloos in Amerikaanse rechtbanken geprocedeerd, maar Amerikaanse rechters mogen niet oordelen over de buitenlandse politiek. Deze voorbeelden bewijzen dat individuen staten in internationale rechtbanken zouden moeten kunnen aanklagen.

Geschiedenis Hugo Grotius zag het Volkenrecht als recht tussen staatshoofden, maar ook tussen groepen en privépersonen. Voor hem was het geen Internationaal Recht maar inter-individueel recht. Staten waren slechts groepen vrije individuen, verenigd onder een leider.

In 1920 bereidde een juristencomité het statuut van het eerste Internationaal Gerechtshof voor. De Nederlandse vicepresident Dr. Loder, de Noorse en de Franse vertegenwoordiger waren enthousiast over Franse, Belgische, Nederlandse en Duitse voorstellen om individuen toe te staan om staten aan te klagen. Maar de Britten, Italianen en Amerikanen steigerden.

Australië knokte vanaf 1946 vijf jaar lang voor het oprichten van een mensenrechtenhof, waar individuen staten mochten aanklagen. Goed plan volgens Nederland, India en de Filippijnen, maar afgekeurd door de veto-nomenklatoera: de Sovjets, Amerikanen, Britten en Fransen.

Sir Hersch Lauterpacht – rechter bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ) en één van de grootste rechtsgeleerden – noemde het huidige Volkenrecht een ‘achterhaald dogma’ en pleitte voor een mensenrechtenhof in 1950. Tot nu toe heb ik zes ICJ-rechters betrapt op de verboden gedachte dat individuen staten zouden moeten kunnen aanklagen. Ook Louis Sohn, architect van het moderne Volkenrecht, coauteur van het VN-Handvest, wilde dat individuen staten in internationale rechtbanken konden aanklagen.

In de eerste 51 jaar van het Europees Mensenrechtenhof konden slechts staten en een commissie procedures tegen andere staten beginnen. Dit resulteerde in slechts 19 rechtszaken, waarvan 16 politiek gemotiveerd. Maar de rechters kwamen in opstand: in de naam van wapengelijkheid haalden ze de individuen door de achterdeur naar binnen. Daardoor kunnen wij Europeanen alle Europese landen sinds 1998 aanklagen.

Deze individualisering is enorm populair geworden en er staan nu 135.000 rechtszaken in de wachtrij. De Nederlandse rechtspraak is daardoor volwassener, geraffineerder en minder naïef geworden.

Een filosofisch argument Stel je voor dat we met elkaar zouden debatteren en onderhandelen, al vóór onze geboorte, bijvoorbeeld als ‘geesten’ in een denkbeeldige hemel, zonder te weten als welke persoon we geboren zullen worden. Welke instituties zouden we dan bedenken? Mijn stelling is dat we onder alle omstandigheden rechtbanken zouden oprichten. We willen conflicten van levensbelang definitief oplossen via bindende uitspraken van derden, onafhankelijke en onpartijdige arbiters. Dit om tenminste de volgende drie redenen:

Ten eerste willen we anderen, die machtiger, krachtiger en slinkser zijn dan wij, tot bepaalde handelingen kunnen dwingen; uit zelfverdediging tegen hun bedrog en willekeur. We willen niet dat zij ons beroven, vermoorden, verkrachten of in slavernij drijven. Zonder rechtbanken zouden de sterksten en de charlatans altijd het laatste woord hebben.

Ten tweede zijn we als mensen niet alwetend noch objectief. We kunnen anderen groot onrecht aandoen en onterecht geloven dat we onschuldig zijn. Daardoor hebben we een morele plicht om ons aan een procedure of instantie te onderwerpen – die objectiever is dan wijzelf – om over de schuldvraag te beslissen. Bij weigering is de ander vrij om onze daden te interpreteren als een bewuste poging om het kwade te doen, bedoeld om voor onszelf onverdiende voordelen met onterechte middelen te bemachtigen.

Ten derde, ook anderen hebben een gebrekkig kennisvermogen. Iemand kan zich vergissen en toch oprecht geloven dat jij een misdaad hebt gepleegd of dat je een gevaar bent voor zijn leven. Stel je bijvoorbeeld voor dat iemand per abuis gelooft dat je zijn kind hebt vermoord. Je weet dat zo iemand jou iets verschrikkelijks aan kan doen, onder de invloed van de sterke emoties van dat moment. Je wilt niet de rest van je leven met dat vergeldingsrisico kampen. Je wilt veel liever dat een neutrale partij, met een koel hoofd alle argumenten overweegt en je vrijspreekt als je onschuldig bent. Vanaf dat moment wil je de zekerheid hebben dat je niet meer vervolgd wordt door nepslachtoffers.

Als we ons via rechtbanken tegen andere individuen willen verdedigen, dan willen we dat ook tegen staten. Het is zelfs rationeler om een hele groep in een keer te willen aanspreken en tot bepaalde handelingen te dwingen. Dat betekent dat we ook binnen het Volkenrecht over rechtbanken moeten beschikken om onszelf tegen de kille willekeur van staten te beschermen.

Vraag het maar aan Al-Adsani.

Volg Mihai Martoiu Ticu ook Twitter