Integratie asielzoekers kan niet zonder aandacht voor waarden

In de discussie over de integratie van asielzoekers is er brede aandacht voor zaken als taal en werk. Asielzoekers moeten de taal leren, en indien ze hier blijven ook zo snel mogelijk de arbeidsmarkt op of het onderwijs in. Deze inslag is terecht en praktisch. Het is immers van groot belang om ervoor te zorgen dat nieuwkomers in onze maatschappij zo snel mogelijk Nederlands spreken, om- of bijgeschoold worden, en de arbeidsmarkt op kunnen.

Laten we dit na dan creëren de toekomstige generaties werklozen, en is de integratie sowieso grotendeels mislukt. Maar taal en werk alleen zijn niet genoeg voor succesvolle integratie. Te vaak nog wordt het feit genegeerd dat ook het uitdragen van waarden onderdeel zou moeten zijn van de integratie van nieuwkomers in onze maatschappij. Naast sociaal-economische integratie is er namelijk ook nog sprake van sociaal-culturele integratie. En die sociaal-culturele integratie draait primair om het meegeven van waarden in de hoop dat deze door de nieuwkomers in onze maatschappij overgenomen worden.

In sommige kringen wordt bij dit punt nog wel eens geaarzeld. Mogen wij in de integratie eigenlijk wel de nadruk leggen op nieuwkomers? We kunnen mensen toch niet zomaar opleggen hoe zij moeten leven? En zelf zijn we ook bij lange na niet perfect, dus wie zijn wij om anderen hierover te onderwijzen? En hebben we eigenlijk wel ‘Nederlandse’ of ‘Westerse’ waarden die we uit kunnen dragen? Dergelijke reacties als reflex in de discussie over waarden duiden op een lichte vorm van cultuurrelativisme.

Natuurlijk zijn we in Nederland bij lange na niet perfect, maar dat betekent zeker niet dat er veel punten zijn waarin we het als samenleving wél goed doen. En het is zeker niet zo dat er geen zaken zijn als ‘Nederlandse’ of ‘Westerse’ waarden waar we als samenleving voor kunnen staan, en die we ook kunnen uitdragen bij de integratie van nieuwkomers.

Want het feit dat we überhaupt asielzoekers in ons midden opnemen getuigt al van bepaalde waarden waar we als samenleving voor staan. Daarnaast staan de Westerse liberale democratieën een set van cruciale waarden die centraal staan, zoals die van de open samenleving, de godsdienstvrijheid de mensenrechten en de rechtsstaat. Deze waarden worden ook uitgedragen in onze grondwet, en zijn diep verankerd in de bredere cultuur van onze Nederlandse samenleving. Een samenleving die ook ten diepste individualistisch is, en waarbij gendergelijkheid en LHBT-rechten van groot belang worden geacht. Dit zijn allen waarden die, bij de gratie van het feit dat wij als samenleving hiervoor staan, ook in de integratie van nieuwkomers uitgedragen zouden moeten worden.

Natuurlijk kunnen waarden nooit met dwang opgelegd worden. Elk individu heeft immers gewetensvrijheid. Ook dat is een belangrijke waarde waar wij als samenleving voor staan. Maar desalniettemin kunnen we als samenleving er wel naar streven dat we deze waarden uitdragen in het integratieproces van nieuwkomers. Dat zij hiermee in aanraking komen. Dat zij hierover leren. Dat zij hierover onderling en met experts in discussie gaan. Daarbij is het vooral belangrijk dat het oog wordt gehouden op de toekomstige generaties die in Nederland op zullen groeien.  Dat zij vanuit hun opvoeding niet zaken opgelegd krijgen die nadrukkelijk botsen met de waarden waar we in Nederland voor staan. Dat is iets wat we best mogen verwachten van nieuwkomers, ook al kunnen we niet afdwingen dat elke individuele nieuwkomers dit alles ook overneemt.

Waarom is de nadruk op waarden nu zo van belang voor ons als samenleving? Waarom niet gewoon zonder aandacht te besteden als waarden nieuwkomers puur en alleen sociaal-economisch integreren en de taal leren? Wel, taal is absoluut van belang. Maar niet alleen op het gebied van communicatie met woorden. Ook daar waar het waarden betreft is het van belang dat we een gezamenlijke taal spreken, en dat we elkaar hierin kunnen verstaan. Wat we als samenleving nodig hebben is een gezamenlijke morele taal, een moreel Esperanto, die bestaat uit waarden die we gezamenlijk onderschrijven, waarden waar we als samenleving voor staan. In een samenleving zonder gedeelde waarden begrijpen individuen of groepen elkaar op den duur niet meer, vinden ze elkaar niet meer, en ontstaan er op den duur botsingen of conflicten. Om dit te voorkomen is de nadruk op gedeelde waarden van belang. In de samenleving als geheel, en dus ook bij de integratie van nieuwkomers in deze samenleving.

We kunnen bij het uitdragen van waarden in de integratie van nieuwkomers onder meer inzetten op onderwijs en discussie over deze waarden. Zeker in de beginfase wanneer de nieuwkomer dient te integreren en veel contactmomenten heeft met de overheid(sinstanties) kunnen we hierop inzetten. Daarnaast kunnen diverse experts uit het veld gastlessen verzorgen over waarden die we belangrijk achten. Ook kan hierbij een rol zijn weggelegd voor reeds gevestigde migrantengemeenschappen die al geïntegreerd zijn. Zij kunnen hierbij een voorbeeldrol op zich nemen.

Op deze wijze kunnen we ervoor zorgen dat naast taal en werk ook waarden deel uitmaken van het integratiepakket waarmee we ervoor willen zorgen dat nieuwkomers succesvol onderdeel worden van onze Nederlandse maatschappij. Waarden zijn essentieel om ervoor te zorgen dat de integratie van de nieuwkomer, in dit geval de asielzoeker, succesvol zal verlopen. En succesvolle integratie, onze kernwaarden uitdragen, en als samenleving elkaar zowel op het gebied van taal als op het gebied van morele taal verstaan. Wie kan daar tegen zijn?