Integratie naar gelijkwaardige Koninkrijksrelaties

De orkanen Irma en Maria hebben een ravage aangericht op Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba. De herbouw vereist enorme investeringen. Wij treden dat met enig optimisme tegemoet. Tegelijk met de herstelwerkzaamheden kunnen de uitgeleefde koninkrijksrelaties namelijk op de schop genomen worden. Dit zal de fysieke wederopbouw alleen maar ten goede komen.

In 2010 vond een grote herschikking van het Caribische deel van het Koninkrijk plaats. Bonaire, Saba en Sint-Eustatius werden op een specifieke wijze bij Nederland gevoegd, terwijl naast Aruba ook Curaçao en Sint-Maarten ‘landen’ in het Koninkrijk werden. Dit was vragen om moeilijkheden. Dit wordt dagelijks geïllustreerd door ontoereikende criminaliteitsbestrijding, overrompelende milieuproblematiek, gemankeerd onderwijs, frauduleus bestuur en onbeheersbare overheidsfinanciën. Wie nog twijfelde zal nu door de orkanen uit de droom zijn geholpen.

De landen missen in vele opzichten voldoende capaciteit om intern, regionaal en wereldwijd zelfstandig te opereren. De Caribische landen zijn bijgevolg bedelende onderhorigen van Nederland. De landen zijn, tot hun ergernis, praktisch afhankelijk van Nederlandse gunsten.

De nieuwe status van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba vormt een stap op weg naar verbetering. Als zogeheten ‘openbaar lichaam’ lijken ze op gemeenten. Het Nederlandse bestuur heeft vooralsnog verzuimd om er daadwerkelijk gemeenten van te maken en onthield de eilanden hun juiste plaats in het Nederlandse staatsbestel: tezamen als provincie. Saba, Sint-Eustatius en Bonaire hebben dan ook nog niet de rechten en plichten, de financiering, noch de invloed en zeggenschap zoals Nederlandse gemeenten die kennen. Ze hangen er een beetje bij. Deze constructie leidt onvermijdelijk tot diepe frustraties en een eindeloze reeks wederzijdse irritaties.

Aan Nederlandse zijde bestaan moeilijk uitroeibare gevoelens van superioriteit en een terecht mistrouwen in het eilandelijk potentieel. Aan de Caribische kant heersen een misplaatste overtuiging over een ongebreideld potentieel te beschikken en een gerechtvaardigde achterdocht tegen de Nederlandse politieke klasse. Het Statuut – het overkoepelende wetsdocument dat de onderlinge verhoudingen binnen het Koninkrijk regelt – spreekt van gelijkwaardigheid, zelfstandigheid en wederkerigheid. Die vitale waarden en normen worden nu niet nageleefd en zullen in het huidige verband ook geen invulling kunnen krijgen.

Is een beter staatsrechtelijk arrangement mogelijk voor Nederland en de eilanden? Zeker. Om die verlangde gelijkwaardigheid, zelfstandigheid en wederkerigheid optimaal te verkrijgen binnen het Koninkrijk resteert één optie. Schaf het Statuut af en maak de Nederlandse grondwet geldig voor het hele Koninkrijk. Streef ernaar om alle zes eilanden de status van Nederlandse gemeente te verlenen, verenigd in een provincie. Als zodanig worden de zes eilanden volledig geïntegreerd in het Nederlandse staatsbestel.

Naast de taken die Nederland ook nu al voor de eilanden waarneemt – defensie, buitenlandse betrekkingen en het Nederlanderschap (paspoort) – kunnen de Caribische gemeenten voor de steun bij wederopbouw zonder meer een beroep doen op ‘Den Haag’ en ‘Brussel’. Beide overheden zullen de eilanden energiek terzijde staan bij criminaliteitsbestrijding, ecologische uitdagingen, economische ontwikkelingen, onderwijs, bestuurlijke capaciteit en wat dies meer. Niets zou de Caribische gemeenten het behartigen van hun regionale belangen in de weg staan.

Kortom, het Koninkrijk nieuwe stijl geeft de Caribische gemeenten en de provincie meer gestructureerde invloed en ontwikkeling dan nu en verschaft een meer rechtszekere inbedding. Het herstel van Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba zal stellig een stuk soepeler verlopen. Misschien is het belangrijkste effect dat het proces van het steeds verder uit elkaar drijven wordt omgezet in samenwerking, saamhorigheid en integratie.

dr. Aart G. Broek sociaal wetenschapper en de auteur van onder meer De geschiedenis van de politie op de Nederlands-Caraïbische eilanden, 1839-2010 (Amsterdam, 2011)

drs. Jan Wijenberg oud-ambassadeur en voormalig adviseur buitenlandse aangelegenheden van premiers van de Nederlandse Antillen