Is de zorg toegerust voor vluchtelingen?

Wat we in Nederland aan vluchtelingen moeten verwerken ziet er in de media spectaculair uit omdat het lijkt of de helft van de fotojournalistiek erop uitgestuurd is om dramatische plaatjes te schieten van de mensen die bij Europa in het algemeen en bij Nederland in het bijzonder aankloppen. Bovendien snuffelt de schrijvende pers of er nog saillante nieuwtjes zijn om aan de wensen van het lezende publiek te voldoen.

In werkelijkheid is het allemaal wat minder dan veel mensen denken, maar je mag het probleem niet onderschatten, want er is meer te doen dan grenzen openen. Met wat medewerking (die je helaas af moet zetten tegen de bewuste tegenwerking) is goede zorg voor vluchtelingen echt mogelijk en financieel is het ook redelijk goed in de begroting gedekt.

Nederland heeft toegezegd in 2015 7000 vluchtelingen meer op te nemen dan voorheen was verwacht. In de eerste 8 maanden kwamen er 17.000. Men verwacht dat er uiteindelijk heel wat meer dan 35.000 dit jaar naar Nederland komen, want na de beelden van de humanitaire ramp en de grote aantallen slachtoffers van het geweld in Syrië die daar probeerden weg te komen, viel er voor Europa niet anders te doen dan de grenzen te openen. Voor de komende twee jaar is er 1,5 miljard euro uitgetrokken voor de opvang van vluchtelingen. Dat wordt een heel wat geringere klus dan het aanleggen van de Deltawerken, maar er moet wel het nodig gebeuren.

Uitgaande van wat goede wil overleeft Nederland dat wel, maar is onze gezondheidszorg voorbereid op de uitdagingen die samenhangen met de instroom van vluchtelingen?

Zorg We hebben natuurlijk heel veel geleerd. Ik herinner me een seminar aan het begin van de jaren tachtig van het Ministerie voor Volksgezondheid waar gesproken werd over de vraag of voor vluchtelingen een centrale opvang of juist een in de zorg geïntegreerde opvang het meest geschikt was. Aanvankelijk koos Nederland toen een geïntegreerde aanpak met daarnaast wel een expertisecentrum ( Pharos in Utrecht ) waar speciale kennis verzameld werd en vervolgens verspreid. Gedurende de periode daarna werd de zorg voor vluchtelingen echter steeds centraler. Het hele proces van de asielaanvragen duurde erg lang en de Centrale Opvang Asielzoekers (COA) speelde een steeds belangrijkere rol waardoor de eerstelijnszorg niet veel contact met de problematiek had en ziekenhuizen soms ten onrechte mensen zonder papieren weigerden omdat ze de regels onvoldoende kenden.

Stoer Bij elk beleid ben je afhankelijk van hoe het wordt begrepen, uitgevoerd en gehandhaafd. De roep om stoere burgemeesters illustreert de wens de vluchtelingen over heel Nederland te spreiden en dat betekent dat de gezondheidszorg overal in Nederland daarop voorbereid moet zijn. Nu is het moment daar aandacht voor te vragen. Wat moet er snel gebeuren om te zorgen dat onze gezondheidszorg hier maximaal op voorbereid is? Hoe zorgen we dat het personeel in de zorg voorbereid is op een van de grootste uitdagingen van de 21ste eeuw?

1. Er is veel meer kennis nodig op het gebied van de problematiek bij vluchtelingen. Als je als arts niet tijdig een Post Traumatische Stress Disorder (PTSD) herkent zullen deze vluchtelingen minder kans hebben wat ze meegemaakt hebben te verwerken. Als medisch personeel niet begrijpt dat een situationele depressie uiteindelijk onbehandelbaar wordt als mensen in een uitzichtloze situatie blijven, dan falen niet die vluchtelingen, maar onze zorg. Daar hebben we helaas al een slechte reputatie mee, want door de lange procedures in Nederland, de taaie bureaucratie en het verbod om gedurende de tijd dat de procedure loopt iets te doen, herstellen asielzoekers met een PTSD of een diepe depressie  een stuk langzamer en onvollediger vergeleken met landen waar de procedure vlot verloopt, zoals in Canada. Dat betekent op patiëntniveau dus snel herkennen en aanpakken. Op beleidsniveau zorgen voor snellere procedures en mogelijkheden creëren mensen vlug in te zetten. Omdat het voor vluchtelingen moeilijk is om over traumatische gebeurtenissen te vertellen – ze willen vergeten en voortgaan met hun leven – moet ook de huisarts in Purmerend weten hoe je naar marteling en verkrachting, angst en bombardementen vraagt.

2. Probleem is daarbij natuurlijk wel de taal. De tolkentelefoon was voor een vorige minister te duur en werd afgesteld. Een gezondheidszorg waar hulpzoekenden en hulpverleners niet met elkaar kunnen communiceren is niet beter dan de veterinaire dienst. Die tolkentelefoon moet terugkomen.

3. Wie niet gewend is veel te communiceren met mensen met een andere culturele achtergrond zal vaardigheden moeten ontwikkelen en een attitude van absolute openheid moeten ontwikkelen voor de mensen die om hulp komen. Je hoeft geen antropoloog te worden. Zo ingewikkeld is het niet, maar in verschillende culturen kunnen nu eenmaal begrippen ook iets heel verschillend oproepen. Wat je als hulpverlener zelf normaal vindt hoeft dat niet voor andere mensen te zijn. Die vaardigheid is gelukkig aan te leren.

4. Dat betekent ook dat een arts, verpleegkundige, fysiotherapeut noem maar op alleen een diploma mag hebben als hij of zij die vaardigheden bezit. Opleidingen voor de zorg die dit nog niet in het curriculum hebben moeten zich daar serieus op beraden. Je moet weten waar je snijdt, je moet weten welk medicijn noodzakelijk is, je moet ook weten met wie je te maken hebt en iemand in zijn anders-zijn respecteren. Iedereen in Nederland mag in de besloten ruimte van zijn huiskamer, café of sportclub een eigen mening hebben, ook al is die nog zo idioot. Als je beroepsmatig in het publieke domein functioneert is je mening irrelevant. Je moet gewoon een goede arts, goede verpleegkundige zijn en alles wat er over ons uitgestort wordt over de ideeën ten aanzien van vluchtelingen en hun mogelijke religie naast je neerleggen. Voor je mening word je niet betaald. Wel voor het helpen van een kind met angststoornissen dat de bombardementen van Aleppo heeft meegemaakt.

5. Bovendien moeten we zorgen dat iedereen die in de zorg werkt goed weet hoe de financiering voor mensen verloopt die nog geen papieren hebben. Wij hebben zorgplicht.

Het is acuter dan ooit. Als een zorgsysteem op de uitdagingen waar de vluchtelingencrisis – ik weet het een clichéwoord dat ons in de val doet trappen dat er een crisis rond vluchtelingen is, maar helaas zijn we beter in staat te luisteren als zo’n woord wordt gebruikt – ons voor stelt, dan moeten we ons deze kennis, de noodzakelijke attitude en de benodigde vaardigheden  eigen maken. Overal in Nederland, ook in Weert bijvoorbeeld.

Trainingen, nascholingscursussen zijn nodig om er zeker van te zijn dat als vluchtelingen over het hele land worden gespreid, de vaardigheden van de mensen in de gezondheidszorg die daarmee te maken gaat krijgen dat ook doen.

Op 7 oktober 2015: Dare to Care Symposium over Vluchtelingen en gezondheidszorg van 19.00 tot 22.00. In collegezaal FG1 van het Faculteitsgebouw, van der Boechhorststraat 7 in Amsterdam.