Is economie onze nieuwe religie geworden?

In deze tijd van kerst denkt iedereen wel een beetje na over religie. Er blijkt ook een nieuwe religie te zijn, althans, sommige auteurs stellen dat economie onze nieuwe religie is geworden.

Historicus Philipp Blom doet dat in zijn 30e Van der Leeuw lezing “Verhalen waar we in geloven: markt, religie, wetenschap” (vanaf minuut 9). Blom stelt dat het Christendom de dominante invloed verloor eerst aan de ideologieën van kapitalisme, communisme en fascisme, en vervolgens na 1945 aan “de markt” (minuut 54). Het neoliberalisme karakteriseert hij als “geseculariseerd Calvinisme” , met winnaars en verliezers die hun positie maar hebben te accepteren. Hij beschrijft economen als nieuwe priesters die de markt verheerlijken als de nieuwe god, waar iedereen achteraan loopt als nieuwe gelovigen.

Socioloog en filosoof Geert van Istendael hield de 41e Huizinga lezing “De Parochie van Sint-Precarius” en constateert hetzelfde. Over de voorzitter van de Europese Centrale Bank zegt hij:

Draghi is een hoge geestelijke in de parochie van Sint Precarius. (…) De barbaren staan niet voor de poorten. De barbaar zit binnen onze wallen. Vandaag, in tijden van nanotechnologie, is het geloof in de onzichtbare hand nog steeds de heersende religie der economen.” (NRC 15 december).

Tegenover dit verenigd front van geschiedenis, sociologie en filosofie wil ik als eenvoudig econometrist en leraar wiskunde toch enkele kanttekeningen plaatsen. Er is verschil tussen wetenschap en geloof. Het antwoord aan Blom en Van Istendael luidt dat economie een wetenschap is en dat de rol van (die) wetenschap juist vergroot moet worden. Dus niet minder economie, maar juist meer economie is nodig, maar dan wel wetenschappelijke economie.

Het zijn politici geweest die de muntunie en euro hebben ingevoerd. Via voorspelde crises wordt nu de fiscale integratie afgedwongen. Geldt het verwijt dat economie een religie is nu voor politici of economen ? Er waren toch wetenschappelijke economen die voor de euro waarschuwden ? De cruciale vraag is waarom niet naar hen geluisterd werd. Dit is geen domme vraag en dit is niet kaarten achteraf want ook vandaag de dag wordt advies van wetenschappelijke economen weg geschoffeld. Gedurende de minuten dat u dit leest wordt de economische wetenschap door politici in de wind geslagen of juist misbruikt. En u stemt op zulke politici.

Van iedere discussie moet je eisen dat dit bijdraagt tot meer begrip. Discussies die in cirkels ronddraaien lossen niets op. Blom en Van Istendael lijken op gebruikers van homeopathie die ziek blijven en die dan de hele geneeskunde afdoen. Beter is het om in te zien dat het bij voorbaat al geen geneeskunde was. De juiste reactie is meer studie van het onderwerp te maken en aandringen op meer wetenschap. Wanneer er kritiek is op economie, geef dan kritische economen het woord. Aan critici van de zijlijn die niet weten waar ze het moeten zoeken hebben we weinig. Ja, kritiek is nodig op diegenen die er een geloof van maken. Ja, kritiek is nodig, maar wel zuivere kritiek, want anders wordt het kind met het badwater weggegooid.

Je kunt dat begrijpen door nader te bestuderen wat wetenschap is, en je kunt ook kijken naar wat een geloof is. In het Christendom zijn er bijvoorbeeld diepe wortels in astrologie oftewel de voorwetenschappelijke vorm van astronomie. Het is geen toeval dat de zonnewende van 21 december samenhangt met kerst in de nacht van 24 op 25 december. De oude zon sterft en een nieuwe wordt geboren. Bij een sterfgeval worden altijd drie dagen genomen om vast te stellen dat de dood werkelijk is ingetreden. De nieuwe zoon Jezus wordt geboren in het astrologisch teken van de Steenbok. Deze bok is dan ook de zondebok, die de schuld van de wereld draagt, en die later op Pasen als lam gods geslacht wordt. De zondebok wordt behangen met symbolen van schuld en boete, zoals we met Sinterklaas nog steeds gedichten schrijven om anderen de waarheid aan te zeggen. De Nieuwjaars conference is het nationale Sinterklaasgedicht. Dat er in de bijbel zoveel astrologie is terug te vinden werd destijds als een sterk punt gezien. Inmiddels maken we onderscheid tussen astronomie en astrologie. Een beter zicht op die oude misverstanden helpt bij het onderscheiden van wetenschap en geloof. Zie mijn essay “De eenvoudige wiskunde van Jezus” voor nadere onderbouwing.

De maatschappelijke aanpassing aan toenemend wetenschappelijk inzicht verloopt niet soepel. Bij de Franse Revolutie werden de priesters uit de Staten Generaal gezet (wikipedia). Eerst waren er drie Kamers, namelijk voor de drie standen van kerk, adel en burgers. In plaats van het afschaffen van de Kamer voor de priesters was het beter geweest wanneer de priesters vanaf de antieke oudheid al tot wetenschappers waren getransformeerd. Eerst als sterrenwichelaars en toekomstvorsers in sterren en schapendarmen, later als onderzoekers van natuur en maatschappij.

Door het falen van de priesters kan men enig begrip opbrengen voor die Franse Revolutie. De democratie blijkt echter fundamenteel gemankeerd door onvoldoende wetenschappelijke inbreng in de voorbereiding van het beleid. Het lijkt erop dat Philipp Blom en Geert van Istendael eigenlijk dit wilden zeggen, maar dat ze onvoldoende van economie en wetenschap begrijpen om de juiste woorden te vinden. Eigenlijk zijn zij de nieuwe priesters, de Kardinalen van de Nieuwe Religie van Schoppen-tegen-economie-ook-al-begrijp-ik-het-niet.