Is een coalitie zonder CDA denkbaar?

De kabinetsformatie gaat verder. Of kun je beter zeggen: de kabinetsformatie is eindelijk begonnen? Misschien is zelfs deze formulering nog te rooskleurig, want het gaat allemaal heel, heel langzaam. Informateur Mariëtte Hamer – nummer zes in de rij – ontving gisteren de fractievoorzitters van de kleine partijen. Daarvan zijn er nogal wat, dus je mag er rustig wel een dag voor uittrekken. Vandaag zijn de grote partijen aan de beurt. Ook een relatief begrip, want met een handvol zetels behoor je tegenwoordig al tot de groten.

Waarom het zo lang duurt is duidelijk: niemand vertrouwt VVD-baas Mark Rutte nog, dus niemand wil echt met hem (beter gezegd: onder hem) regeren. Anderzijds is er ook nauwelijks een alternatief, want de VVD is niet van plan Rutte in te ruilen voor een andere leider. En de VVD is wel de veruit grootste partij in de Tweede Kamer. Alle opties waarin zij niet meedoet – een zevenpartijencoalitie zonder haar, een minderheidskabinet, nieuwe verkiezingen – hebben een minimaal realiteitsgehalte. Niemand – althans niet bij de partijen die ertoe doen – stuurt daarop aan.

Maar de VVD is niet de enige hinderpaal op weg naar een nieuw kabinet. Ook van het CDA kun je voorlopig niet zeker zijn. Partijleider Wopke Hoekstra wil maar al te graag regeren, net als de rest van het christendemocratische kader. Maar er is één zeer belangrijke dwarsligger, stemmenkanon Pieter Omtzigt. Tot dusver heeft hij zich steeds verzet tegen een kabinet dat min of meer een voortzetting is van zijn voorganger. Dat betekent dat hij niets voelt voor Rutte IV. De premier, die een hoofdrol speelde in ‘Omtzigt, functie elders’-gate, lijkt wat hem betreft passé. En voorlopig gaat dat niet veranderen. Rutte staat weliswaar te popelen om de CDA’er tot andere gedachten te brengen, maar Omtzigt zit overwerkt thuis. Hij is bereid Rutte te spreken, maar binnen afzienbare termijn laat zijn gezondheid dat volgens hem niet toe. Zo blokkeert Omtzigt de komst van een nieuw kabinet.

Van diverse kanten klinken oproepen aan Hoekstra om maar eens een keer echt de leiding te nemen in het CDA en desnoods een breuk met Omtzigt te forceren. Maar die durft dat natuurlijk niet. Hij kijkt toe, houdt zijn kaarten voor de borst (of in zijn mouw?) en wacht af. Kan dit zo blijven doorgaan?

Er is een alternatief denkbaar, namelijk een kabinet vormen zonder het CDA. Dat kan niet helemaal zonder hulp, want VVD, D66, PvdA en GroenLinks hebben samen maar 75 zetels. Eén te weinig voor een meerderheidsregering dus. Maar nieuwkomer Volt zou soelaas kunnen bieden. Dit partijtje beschikt over drie Kamerzetels, genoeg dus om een paarsachtige coalitie aan voldoende draagvlak te helpen. Qua standpunten lijken er weinig problemen. Volt vertoont in veel opzichten overeenkomsten met D66, een partij die bij de formatie van een kabinet sowieso onmisbaar is. Volt is weliswaar voor het eerst in de Tweede Kamer vertegenwoordigd, dus niemand weet precies wat je eraan hebt en of het wel ministeriabele kandidaten in de aanbieding heeft. Maar het wil wel meedoen, heeft partijleider Laurens Dassen al diverse malen laten doorschemeren. Volt dan maar doen?

Ik vrees dat Mark Rutte zeer krachtig op de rem zal gaan staan. De VVD-leider voelt er ongetwijfeld helemaal niets voor om zijn christendemocratische vrinden in te ruilen voor een links (in elk geval in zijn ogen) partijtje. Vóór de verkiezingen liet hij al weten niet met ‘een linkse wolk van partijen’ in zee te willen. Onder druk van de omstandigheden zal hij zijn bezwaren tegen PvdA en GroenLinks wellicht hebben laten varen. Maar daarbij zal het – neem ik tenminste aan – dan ook moeten blijven. Hooguit zal Rutte Volt willen gebruiken om bij het CDA de duimschroeven aan te draaien.

En het CDA? Volgens het AD ziet de partij een mogelijke coalitie zonder haar als een ‘theoretische optie’, dus niet als een dreigend gevaar. Vermoedelijk heeft de partij daarin gelijk, al kan er een moment komen dat zelfs Rutte zegt: ‘De pot op met het CDA.’ Nou ja, dat zal hij niet hardop zeggen, maar misschien wel denken.