Is het Europarlement wel zo democratisch?

Het Europees Parlement is een ongrijpbaar instituut. Het heeft de pretentie een democratische instelling te zijn. Is dat ook zo?

In dit verband definieer ik democratie als een systeem waarin de betrokken burger in samenspraak met geestverwanten een dialoog kan voeren met zijn volksvertegenwoordigers, die daarop de discussie overnemen in het parlement. De betrokken burger moet in de parlementaire discussie iets terug zien van zijn inspanning. Hij hoeft niet noodzakelijkerwijs gelijk krijgen, wel zich gehoord voelen. Zo werkt het ook in het Nederlandse systeem. De maatschappelijke discussie wordt weerspiegeld in parlementaire debatten, hoewel uitgesproken opvattingen (veelal volkse) vaak uitgefilterd worden omdat de gekozenen een hoger opleidingsniveau hebben en uit andere lagen van de bevolking komen. In Nederland is er wat dat betreft wel een kortsluiting, maar te overzien.

Hoe zit dat met het Europees Parlement? Er zijn twee situaties. De burger wil dat het EP een bepaalde actie neemt, denk aan resoluties. Of de burger wil iets geregeld hebben in een verordening, of het moet juist niet in een verordening.

Eerst het eerste, een vraagstuk op de agenda van het EP krijgen. Dan zal de burger met zijn geestverwanten draagvlak moeten tonen. Maar niet alleen in eigen land, doch ook in de andere lidstaten. Dat is al veel gevraagd voor iemand die alleen een beetje Engels spreekt. Ook zijn geestverwanten in andere landen spreken maar een beetje Engels. Dus de discussie zal schraal zijn, de nuances vallen weg. De discussie zal ook heel incidenteel zijn omdat het geld kost om de reizen naar andere landen te maken. Kortom een Europabrede discussie, om Europabreed draagvlak te verwerven is vrijwel onmogelijk.

Daar komt bij dat de verstandhouding van burgers tot hun overheid in de lidstaten verschilt. Kort gezegd hoe in de lidstaten met het globale concept democratie wordt omgegaan, is ook een uitdrukking van emotionele en historische verschillen. Daarom is het voor een buitenstaander vaak moeilijk te begrijpen. We zien het in Griekenland, wel democratisch, maar hoe precies. Polen, Portugal, Zweden.

Het vertrouwen in de overheid verschilt per land. Trouwens ook de corruptie verschilt per land. En de betrokken burger moet zijn geestverwanten Europabreed tot een dialoog opjutten, niet alleen de taal maar ook het begrippenkader is verschillend. Het is al moeilijk genoeg die geestverwanten te vinden. En dan ook een discussie waar de waarden per land verschillen (Ik denk bijvoorbeeld aan het beschermen van dieren, daar kijken ze in zuidelijke landen toch anders tegenaan dan in Nederland). Kan iemand mij vertellen hoe reëel dat is, hoe haalbaar een dergelijke discussie?

Mijn conclusie: het is een illusie te denken dat betrokken burgers deel kunnen nemen aan een dergelijke discussie, die wordt alleen gevoerd door specialisten. En dat is nu juist het probleem, dat levert geen draagvlak op. Sterker het geeft een gevoel van verwijdering. En trouwens iedereen die geen “buitenlands” spreekt is uitgesloten van de discussie. Maar niet alleen dat. Ik schat dat slechts tien procent van de bevolking voldoende buitenlands beheerst om in een vreemde taal een beetje dialoog te voeren, maar zelfs zij zullen veelal de nuances verliezen. Dus in feite negentig procent van de bevolking is uitgesloten van grensoverschrijdende discussie. Willen we dit, is dit acceptabel in een veronderstelde Europese democratie?

Het tweede, als een onderwerp op de agenda van het EP staat. Dan is het de fase van meningsvorming voorbij. Er ligt dan een voorstel waaraan mensen hun geloofwaardigheid hebben verbonden. Dat voorstel moet doorgaan. Dan wordt het lastig om het nog tegen te houden. Maar de betrokken burger moet eerst weten dat er een voornemen is. Dan moet hij zijn geestverwanten in eigen land in beweging krijgen, vervolgens geestverwanten in andere landen vinden. De discussie voeren. Tegen die tijd is het plan allang door het EP aangenomen.

En vergeet niet een afgevaardigde wordt in eigen land herkozen (bv Italiaanse in Italië) Als puntje bij paaltje komt heeft hij geen boodschap aan de opvatting van Nederlandse kiezer.

Kortom, hoe kan je als betrokken burger met geestverwanten in de gehele EU invloed uitoefenen op het EP?

Mijn conclusie is, wat in het EP gebeurt is te ondoorzichtig en onbestuurbaar om democratisch genoemd te kunnen worden. Je kan iets wel een parlement noemen, daarmee wordt het nog niet een volksvertegenwoordiging. Laten we accepteren dat de discussie nationaal wordt gevoerd en laten onze parlementariërs uit het Nederlandse parlement de discussie voeren met hun collega’s uit de andere nationale parlementen. Mr. W.R. Ruitenberg werkte tot zijn pensioen op het Ministerie van Justitie. Was het Nederlandse contactpunt van het Europees Justitieel Netwerk civielrecht.