Is onze wil wel zo vrij?

Eeuwen lang heeft de mens gedacht dat hij een vrije wil heeft en zelf beslist over wat hij doet. Geen door impulsen, stemmingen of hormonen gedreven wezen, maar een dier dat boven de natuur verheven is. Maar is dat wel zo?

Door alle kennis die er opgedaan is in hersenonderzoek is er flink wat twijfel gekomen over die vrije wil. Kiezen we wel echt?

Onderzoeken laten zien dat we al op een prikkel gereageerd hebben voordat we hem in onze hersenen bewust zijn geworden. Zoiets als een wil is er dus helemaal niet aan te pas gekomen. De vrije wil bestaat niet melden neurowetenschappers.

Dat is een lelijke tegenvaller want in de ideologie waar de ‘Westerse wereld’ op gebaseerd is – het Christendom – moeten mensen kiezen tussen goed en kwaad en ook al geloof je niets van wat er die bijbel staat en heb je heel andere ideologieën over het handelen van de mens ontwikkeld hij blijft de vrije keuze als kern behouden.

De rechter in onze samenleving kan bijvoorbeeld geen rekening houden met het niet bestaan van een vrije wil, het idee van vrije verkiezingen is er geheel op gebaseerd, ons idee van mensenrechten is erop gebaseerd en de ideologie van de markt is dat we als we producten en diensten zien we vrij zijn te kiezen of we ze willen en hoeveel die ons waard zijn.

Het is daarom heel moeilijk om het idee van een vrije wil het raam uit te gooien. Maar hoe breng je het idee van een vrije keuze in overeenstemming met de ontdekkingen die laten zien dat we al iets gedaan hebben voor we de kans hebben erover na te denken. Dat is zo met elkaar in tegenspraak.

Mijn eigen idee – dat ik uitgewerkt heb in mijn boek ‘Gezond’ – is dat we niet echt onderscheid kunnen maken tussen wat voor en na een handeling gebeurt. Dat we door de vele ervaringen waar ons zenuwstelsel voor ons kiest hebben leren omgaan met de wereld waarin we leven en waarop ons gedrag wordt afgestemd. Veel gebruikte zenuwbanen worden als het ware druk bereden treinlijnen, onze neurotransmitters zijn in grote hoeveelheden wel of niet in voorraad. We worden ons eigen verhaal, onze autobiografie die we steeds onderhouden en waardoor we ook bij elke automatische handeling verantwoordelijkheid nemen – gewoon omdat ze passen in ons verhaal – en denken dat we het gewild hebben. Het is alleen lastig als we iets doen dat niet in ons verhaal past. Wat doen we dan? We repareren het. Er komt steeds meer onderzoek dat iets dergelijks bevestigt.

Deze week kwam ik bijvoorbeeld onderzoek tegen dat laat zien dat onze hersenen veel sneller de verantwoordelijkheid op zich neemt van handelingen die goed uitpakken dan van handelingen die een ongunstig effect hebben. Het lijkt er volgens de onderzoekers op dat de schuld op je nemen voor wat je gedaan hebt in ons zenuwstelsel moeilijker is dan de winst opeisen. En dat is ook weer geen proces van een mannetje in je hoofd, maar vooral van hoe je zenuwstelsel in elkaar zit.

 

 

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Het vorige Gezonde Weetje van de Dag: Onze hersens kunnen onze emoties corrigeren

Het nieuwe boek van Ivan Wolffers is: Het gezonde lifestyleboek