Je hersenen doorspoelen als een wc

Op 27 juni 2013 stond er een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift Science dat licht werpt op het ontstaan van dementie. Het gaat over iets waar de wetenschap tot dat moment geen inzicht in had: de afvoer van afvalstoffen uit de hersenen. De hersenen liggen in de schedel als een fort in het lichaam, goed beschermd tegen de buitenwereld. Potdicht is de toegang tot de hersenen die baden in de cerebrospinale vloeistof. Dat laatste moet je zien als een voedzame vloeistof. Er zit een scheiding tussen het bloed en die vloeistof, als een immigratiedienst die alleen maar ‘gewenste’ stoffen doorlaat. Dat was geen kennis van vandaag of gisteren maar al heel lang duidelijk. Hoe de afvoer geregeld was, wisten we nog niet. In de rest van ons lichaam gebeurt dat via het lymfatische systeem en in de hersenen moest er ook zo iets zijn. Het werd het glymfatische systeem genoemd, maar pas in augustus vorig jaar werd dat echt ontdekt. Het kon pas worden ‘gezien’ sinds er nieuwe manieren zijn om de hersenen in beeld te brengen, de 2-photon microscopie. Ben je nog bij de les?

Het lijkt ingewikkeld en een beetje saai, maar het is echt boeiender dan een verslag van de vergadering van de tweede kamer. Bij muizen is er nu duidelijkheid hoe het werkt en omdat muizenhersens sterk lijken op mensenhersens (misschien niet in wat er gedacht wordt, maar wel in de structuur) kunnen we aannemen dat het bij mensen ook zo werkt. Aan- en afvoer voor de hersenen worden gekenmerkt door dubbele pijpen: de ene pijp in de andere. In de binnenste pijp stroomt het bloed en in de buitenste – die er dus omheen zit – vind je die cerebrospinale vloeistof. Die laatste stof wordt met hoge snelheid door die pijpen gespoeld (als een toilet dat doorgetrokken wordt) en neemt alle afval en eiwitten mee. Aan het einde van de omloop van die vloeistof worden de afvalstoffen via een filter opgenomen in aderen die het de hersenen uitvoeren en naar het lymfesysteem van de rest van het lichaam brengen.

WC-eend De ontdekking vorig jaar van dit glymfatische systeem was al opwindend nieuws, maar dat we nu weten hoe het systeem exact werkt en hoe we de hersenen voortdurend doortrekken is nog veel boeiender. We zullen moeten gaan werken met het begrip ‘vuile hersenen’ om aandoeningen van het zenuwstelsel goed te gaan begrijpen. Misschien moeten we ook wel denken over de mogelijkheid van ‘vervuilde’ hersenen. Het doortreksysteem werkt niet goed meer en er blijven eiwitten hangen (dat is precies wat je bijvoorbeeld ziet bij de ziekte van Alzheimer). De factoren die we nu zo’n beetje hebben leren kennen en die invloed op dementie hebben, moeten we proberen te plaatsen in het verhaal over het reinigen van de hersenen. Dat heeft met de kwaliteit van de bloedvaten te maken en met de hoeveelheid doorstroming die op gang komt als de hersenen dat nodig hebben, door activiteiten die onze hersenen bezig houden (van lezen tot dansen). Voor de preventie van dementie geldt voorlopig nog het zelfde. Nog interessanter is wat die nieuwe kennis betekent voor de behandeling. Er is behoefte aan WC-eend voor de hersenen, en snel.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Het vorige Gezonde Weetje van de Dag: Vrouwen lusten er wel pap van

Het nieuwe boek van Ivan Wolffers is: Het gezonde lifestyleboek