Je leeft niet voor de vorm

Andreas Kinneging beweerde in Pauw & Witteman dat in de politiek inhoud vitaal moet zijn en vorm secundair. Zijn stelling geldt voor meer situaties, maar we verliezen dat uit het oog terwijl we steeds meer belang aan uiterlijk hechten.

Laat ik het argument illustreren met de werking van de rechtspraak. Stel je voor dat jij door het OM van een moord wordt beschuldigd. Je bent onschuldig. En je wilt zeker niet dat de rechter je achter de tralies zet, slechts omdat de aanklager een geniale PowerPointje presenteert. Is dat denkbaar? Ja.

Een rechter is slechts een blinde vrouwe Justitia met een weegschaal. Allerlei elementen in zijn balans hebben een ‘gewicht’: de wet, de feiten, de argumenten, de presentatie en andere subjectieve factoren van de rechter. De som van deze gewichten bepaalt of de balans in jouw voordeel uitslaat.

Stel je voor dat het beste argument van de aanklager plus de feiten en de andere factoren in totaal 999 gram wegen. Het beste argument van jouw advocaat weegt 1000 gram. Zonder presentatie zal de rechter je vrijspreken. Maar het fabuleuze presentatietalent van de aanklager weegt 2 gram. Dan heeft de balans een gewicht 1001 gram in jouw nadeel. Dus de 2 gram van de presentatie kan de beslissende – en irrelevante – factor zijn om jou als onschuldige in de bak te gooien.

Kan de som van elementen tegen jou uitkomen terwijl je onschuldig bent? Ja. Denk bijvoorbeeld aan Lucia de B. Denk aan de 289 Amerikanen die jaren later na hun veroordeling onschuldig zijn bewezen door DNA-materiaal. Ze hebben gemiddeld 13,5 jaar in de gevangenis gezeten en sommigen waren bij de ontdekking van hun onschuld al geëxecuteerd.

Laten we het vanuit vier standpunten bekijken: jij, de rechter, de aanklager en de maatschappij. Geen van deze vier moet zoiets willen.

Het is zeker niet in jouw belang om als onschuldige te boeten.

De taak van de rechter is om slechts schuldigen te bestraffen. Hij is een mislukte rechter als hij te vaak foute beslissingen neemt.

Het gezichtspunt van de aanklager is interessanter. Aan de ene kant is zijn welvaart afhankelijk van zijn victories – zijn aanzien, salaris, carrière, promoties zijn afhankelijk van winst, ongeacht hoeveel onschuldigen hij in de bak gooit. Maar een aanklager die slechts onschuldigen, in 100% van de gevallen in de bak gooit, kan zijn leven als mislukt beschouwen, ongeacht hoeveel geld, macht en aanzien hij daarmee zou verdienen.

En als hij jou in de bak gooit, wetend dat zijn presentatie bepalend is – en tegelijkertijd wetend dat je onschuldig bent – slechts om een extra punt in zijn carrière te scoren, dan is zo’n aanklager slechts een oplichter: hij ontfutselt een onverdiende baat, onder valse voorwendselen. Hij gaat er met je vrijheid vandoor.

Als maatschappij hebben we aanklagers aangesteld met het doel om schuldigen schuldig te bevinden. We willen niet zomaar een willekeurig iemand bestraffen; anders zouden we geen rechtbanken gebruiken, maar een loterij. Voor elke misdaad in Nederland wordt dan jouw SOFI-nummer in een grote tombola gedraaid. Je hebt één kans in zestien miljoen te moeten boeten – dag in, dag uit, voor elke misdaad.

We boeten jaarlijks €70.000 euro voor elke onschuldige in de gevangenis, plus het verlies aan productiviteit. Laat staan het leed voor zijn naasten. Een hoge prijs voor het belonen van een aanklager voor zijn twee gram presentatietalent.

Hoe meer onschuldigen in de gevangenis, hoe hoger de kans dat jij ook een keer aan de beurt zal komen. Waarom zou je dat risico willen nemen? Slechts om presentatietalent te belonen?

Voor elke onschuldige in de bak, loopt een schuldige rond, die meer misdaden kan plegen. Waarom zou je het risico willen nemen om slachtoffer te worden, of mee willen betalen aan de totale sociale kosten van extra misdaad?

En het kan ook andersom gebeuren. Een zware crimineel kan snel op straat staan, door de twee gram extra gewicht in de presentatie van zijn advocaat. Met alle risico’s en kosten van dien. De advocaat en de boef hebben zo een onverdiend profijt. De boef wordt onverdiend beloond voor de presentatietalenten van zijn advocaat. Ook de beloning voor een advocaat is slechts eerlijk als hij een onschuldige vrij pleit. Anders is hij een oplichter zoals een aanklager die onschuldigen in de bak gooit voor gewin. Waarom zou je oplichters willen belonen?

Er bestaat slechts een moreel dilemma. Wat als je advocaat redelijk zeker is dat je onschuldig bent en weet dat zijn presentatietalent de vitale factor is om je vrij te krijgen? Mag hij dat wel gebruiken?

Een slimme en eerlijke maatschappij neemt beslissingen op basis van inhoud. Beslissingen op basis van vorm verdelen de voordelen op basis van irrelevante talenten en willekeur, niet op verdiensten. Rechtvaardigheid loopt zo een deuk op door de vorm en slechts voor de vorm.