Jongeren zoeken idealisme in het Kalifaat

Het aantal bekeerlingen – er zijn zelfs artsen en agenten onder hen – tot de islam nam na de aanslagen van januari in Parijs ineens toe. Ook was er na de brute onthoofdingen van gijzelaars door IS geen afname van het aantal ‘jihadisten’ dat naar Syriē en Irak wil. Hoe deze paradox in onze ogen te duiden?

In februari vond een conferentie plaats in de VS over hoe extremisme te beteugelen. Enkele kopstukken uit Europa, waaronder de Rotterdamse burgemeester van Marokkaanse origine, waren erbij. Logisch dat ook Obama er een speech hield. Hij wees daarin op ‘het gebrek aan economische vooruitzichten en goede scholen’. Geen slechte speech op zich. Velen wijzen op de ‘materialistische’ oorzaak van het vluchten van jongeren in jihadisme en andere vormen van geweld. Minder goed te zijn opgeleid en geen baan hebben, zal zeker meespelen, maar lijkt nochtans niet de kern.

Jongeren missen idealisme Dat blijkt ook uit het feit dat zowel in Ottawa na een aanslag op het parlement eind vorig jaar als nu in Frankrijk (zelfs met 25 procent) het aantal bekeerlingen tot de in hun ogen ‘activistische’ islam toenam. Net als in de muffe (en moralistische) jaren ’50, missen jongeren nu idealisme in onze moderne samenleving. Iets dat verheven is, dat erkenning geeft en hun ziel zal ‘zuiveren’. Als dit het geval is, dan is dat voor ons een spiegel, zo niet een aanklacht dat de samenleving – de mainstreamreligie incluis – te weinig bezieling heeft en dat die de mensen dus niet echt blij maakt.

Voorheen was dat ook wel het geval. Er lijkt sprake te zijn van golfbewegingen, waarin het gebruik of romantisering van geweld voor het goede doel ‘in’ is. Hoe rechtvaardigde de Bader Meinhof-groep ook weer hun wandaden eind vorige eeuw? Ging het hen toen ook niet om een ‘rechtvaardig’ doel? Surrogaat-idealisme? Nationalisme, ooit door Einstein de mazelen van de mensheid genoemd, was ook zo’n surrogaat-idealisme. Gericht op het vaderland, dus iets waar je in op kon gaan, geweld voor kon hanteren, ja zelfs met overgave voor kon sterven. Soms zelfs met een eindtijdfictie, al dan niet op grond van een institutionele, dogmatische religie. Al komen vrede en mildheid in de meeste religieuze geschriften, net als in de koran, vrij vaak voor.

Valkuil De troost is dat men na enige tijd door ervaring vaak tot het inzicht komt dat het extremisme een soort surrogaat, dus iets vals is en dat het in wezen veel ellende brengt, ook voor henzelf. Ik heb het nu even niet over de strafrechterlijke kant en hoe hier aanslagen te voorkomen. Ook niet over de vanuit de rechtstaat bekeken wat vreemde uitspraak van premier Rutte, dat de al vertrokken jihadisten maar ‘beter kunnen sneuvelen’. Waar het mij om gaat is, dat het zo jammer is, dat jongeren telkens weer in bovengenoemde valkuil trappen, zoals ook nu de enthousiastelingen voor het ‘kalifaat’ in Syrië, waarbij zelfs antieke cultuurgoederen het moeten ontgelden.

Het enige dat we kunnen doen is onze jongeren, vooral de minderjarigen, er in liefdevolle dialogen op wijzen dat ook wij voorheen wel in dezelfde valkuil trapten en dachten dat geweld van onderop prima ‘werkt’. Maar dat velen van ons uit harde ervaring hebben geleerd dat dit een vergissing is en dat dergelijk geweld vaak nog meer repressie oproept. Bovendien, is idealisme niet veel effectiever als je de romantiek van geweld en (de er mee gepaard gaande) haat en bitterheid vervangt voor de moed en strategie van geweldloosheid? Waarbij de ‘onderdrukker’ niet zozeer de grote vijand is als een te bevrijden tegenspeler.

Zo viel de Muur in Berlijn zonder dat een schot werd gelost. Bovendien neem je met geweld, waardoor je misschien de hater doodt, de haat niet weg. “Hoezeer we ook botsten met de Britten”, zei Gandhi ooit, “mijn grootste succes was, dat zij mijn land als vrienden verlieten”. Waarvan acte.