Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Kan Europa voldoen aan de eisen van Vitruvius?

  •  
28-11-2012
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
De wederopbouw van Europa wordt gefrustreerd door de onmogelijke opdracht om democratie en kapitalisme in evenwicht te houden
In het ideale geval bouwen politici, bedrijfsleven en samenleving aan een Europa dat voldoet aan de kwaliteitseisen die Vitruvius stelde aan gebouwen in zijn legendarische architectuurverhandelingen: firmitas (stevigheid), utilitas (het nut, gebruikswaarde) en venustus (bevalligheid/bekoorlijkheid).
Het was ooit zo mooi: de Europese eenheid leek gebouwd op een onverwoestbaar fundament, integratie bracht vrede en voorspoed en de EU-machine diende als lichtend voorbeeld voor gelijksoortige initiatieven wereldwijd.
Het Europese gebouw kraakt nu in zijn voegen en het is de vraag of het bestand is tegen alle politieke, economische en sociale middelpuntvliedende krachten. Politici en kiezers plaatsen vraagtekens bij het nut van Europese integratie en alle Brusselse pracht en praal is aanzienlijk doffer.
Het Europese bouwwerk moet in de steigers: het moet weer stralen, robuust zijn en voordelen brengen voor burgers. Probleem is dat wederopbouw en versterking gefrustreerd worden door de welhaast onmogelijk opdracht van politici om democratie en kapitalisme in evenwicht te houden. Deze crisis heeft duidelijk laten zien dat deze twee soms op zeer gespannen voet staan. Zij konden samengaan zolang met schuldenopbouw de welvaart werd opgestuwd. Met het uitbreken van de kredietcrisis was dit niet langer mogelijk.
De democratie staat nu onder druk. Zonder veel democratische controle laten politici zich door de markten dwingen tot maatregelen. Als politici vervolgens achterover leunen, slaan markten hen weer in het gareel met sterk stijgende langetermijnrentes en dalende aandelenindices. 
Internationale obligatiehouders hebben het meest geprofiteerd van hulpfondsen en ECB-acties; niet overheden of burgers van de zwakke landen. Dit komt neer op een fiscale transfer van de belastingbetaler naar private crediteuren.
Het laten opdraaien van de belastingbetaler voor de kosten is oneerlijk en inefficiënt. Burgers krijgen het gevoel dat zij bedrogen worden en dat zij weinig invloed meer hebben via het democratisch proces. Hiermee ondermijnen leiders de democratische legitimiteit van het politieke systeem en van het euro-project. 
Drie scenario’s zijn nu mogelijk voor de EU en eurozone. Ten eerste kunnen de markten een ‘killere’, vorm van het kapitalisme doordrukken. In het meest vergaande geval komen we terecht op de weg naar mondiaal autoritair kapitalisme a la China, Rusland en Singapore.
In het tweede scenario krijgen markten niet de vrije hand, maar laten kiezers en leiders de politiek en economie ontsporen via door populisme gedreven separatistische bewegingen (denk aan Spanje, België, Italië en Schotland) en extremistische partijen (bijvoorbeeld Gouden Dageraad in Griekenland).
Gelukkig bestaat een derde weg. Daarbij leggen politici via een bancaire, fiscale en politieke unie en binnenlandse hervormingen de basis voor een houdbaar democratisch-kapitalistisch systeem met financierbare sociale vangnetten, zorgstelsels en pensioenvoorzieningen.
Politici staan voor een torenhoge uitdaging. Zij hebben de grootste moeite met het op gang helpen van de kredietverlening, het corrigeren van economisch (en moreel) onverantwoord gedrag en het herstellen van het vertrouwen van consumenten en bedrijven. Als zij besluiten tot noodzakelijke, maar pijnlijke hervormingen in goede tijden, lokken andere politici kiezers weg met mooie beloftes die op de korte termijn prachtig lijken en haalbaar zijn, maar op de lange termijn zeer schadelijk zijn.
Aan de andere kant, als politici willen hervormen onder druk van slechte economische cijfers en hoge werkeloosheid, liggen kiezers dwars onder het mom van ‘het gaat nu al zo slecht, we kunnen niet nog meer pijn lijden’. Populisten liggen dan op de loer.
Een duurzame uitweg uit de crisis is voorlopig niet mogelijk in een klimaat waarin politici het niet goed kunnen doen, de markten onzeker en kiezers angstig zijn. Een oplossing is alleen mogelijk als Duitsland en Frankrijk samen optrekken, maar de as Berlijn-Parijs staat al een tijdje onder druk.
Deze gehandicapte as is slechts één van de redenen waarom de spanningen zullen oplopen. De Spaanse premier Rajoy staat onder steeds grotere druk van regionale bewegingen en Rajoy blijft een hulpaanvraag bij het ESM maar uitstellen.
In Italië wordt het eveneens spannender. Ook al heeft Berlusconi stappen teruggedaan, Monti krijgt het almaar zwaarder nu hij steeds pijnlijker hervormingen moet doorvoeren. De regionale verkiezingen op Sicilië verschaften enerzijds hoop, omdat de gematigde krachten wonnen. Anderzijds bleek uit het zeer lage opkomstcijfer de apathie bij de kiezer. Voorlopig wordt de crisis van krediet, gedrag en vertrouwen niet opgelost. Een ding is zeker: de komende jaren is veel renovatiewerk nodig voor een sterk, nuttig en mooi Europees bouwwerk dat de toets der kritiek van Vitruvius doorstaat. Volg Andy Langenkamp ook op Twitter

Meer over:

opinie, wereld
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.