Kardinale denkfout van Eijk: shoppers welkom, moslims niet

Het is ‘uitgesloten’ dat een rooms-katholiek kerkgebouw dat aan de eredienst wordt onttrokken de functie van moskee krijgt. Dat stelt aartsbisschop Wim Eijk in het Belgische tijdschrift Tertio. Tot mijn stomme verbazing neemt de Tertio-journalist deze opmerking van de – afgelopen zaterdag tot kardinaal gewijde – aartsbisschop slechts voor kennisgeving aan. En dat terwijl in Arnhem de rooms-katholieke Josephkerk waarschijnlijk een supermarkt wordt en nu tijdelijk een skatehal is. Eijk heeft meer op met skaters en shoppers dan met biddende moslims. Daarmee maakt hij een kardinale denkfout.

Aartsbisschop Eijk staat bekend om zijn zakelijke aanpak en economische benadering. Op zich kan dat geen kwaad. De prognose is dat tot 2018 vierhonderd rooms-katholieke kerkgebouwen zullen sluiten. Dat is volgens hem noodzakelijk omdat parochies anders failliet gaan. Tien procent van de parochies is volgens Eijk vermogend, tachtig procent heeft de zaken net op orde en slechts tien procent verkeert in de ‘gevarenzone’.

Dat Eijk de kerkgebouwen liever afbreekt – als het tenminste geen monumenten zijn – om de grond aan projectontwikkelaars te verkopen, lijkt mij een slimme zet. En als je een gebouw verkoopt, laat dan gewoon de markt zijn werk doen. De hoogste bieder kan het kerkgebouw kopen en bepaalt zelf wat de bestemming wordt. Maar nee, de zakelijkheid van Eijk heeft blijkbaar een grens. Het gebouw mag hoe dan ook geen moskee worden.

De Sionskerk in Groningen (vroeger Hervormd) doet al jaren dienst als moskee en buurtcentrum. Als actief lid van de Protestantse Kerk in Nederland geeft mij dat een goed gevoel. De in 1930 gebouwde kerk heeft haar maatschappelijke functie behouden en is tenminste geen commercieel centrum geworden. Het pand blijft dienst doen als ontmoetingsplaats voor de buurt en als een vindplaats van spiritualiteit.

In 1453 werd in Istanbul (toen nog Constantinopel) de Hagia Sofia-kathedraal na de verovering door de Ottomanen een moskee (de Aya Sofia). In 1934 werd de moskee door Atatürk tot een seculier gebouw gemaakt en werd het een museum. Oude mozaïeken werden opnieuw zichtbaar gemaakt. De Hagia Sophia – van oudsher dus een christelijke kerk – werd de basis voor alle moskeeën die daarna werden gebouwd in het Ottomaanse Rijk. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in de Mevlana Moskee in Rotterdam. En andersom: de kathedraal van Sevilla is gebouwd op de plaats waar voorheen de Moorse hoofdmoskee van de stad stond. Dat liep in die tijden natuurlijk niet via een makelaar maar ging met veel geweld gepaard. Maar het geeft aan dat de geschiedenis van de kerkbouw en moskeebouw in Europa niet zomaar uit elkaar getrokken kan worden.

Maar wat me bovenal frappeert is dat aartsbisschop Eijk de deur voor moslims bijvoorbaat dicht gooit. Katholieke kerkgebouwen kunnen een skatehal of supermarkt worden. Maar de functie van moskee? Nee, dat is uitgesloten. En dat terwijl onder de paraplu van de Raad van Kerken, maar ook op internationaal niveau, formele ontmoetingen plaatsvinden tussen onder meer moslims en rooms-katholieken in het kader van de interreligieuze dialoog. Want juist in het verbinden van verschillen kan iets van de geest van Jezus zichtbaar worden, zou je zeggen. Eijk maakt een kardinale denkfout – maar vooral een geloofsfout – door moslims hun gebedshuizen in monumentale kerkgebouwen bij voorbaat te misgunnen.