Keynes als gelegenheidsprofeet

Geen econoom is populairder in tijden van crisis dan John Maynard Keynes. Zijn populariteit betreft hier één aspect van zijn werk: de (voorname) rol van de overheid om de economische motor aan de gang te krijgen bij vraaguitval (lees: crisis). En wel door het opvoeren van de bestedingen.

Een aantrekkelijk concept! Vooral voor politici die de pijn van de crisis willen verzachten voor hun electoraat. En investeren in crisistijd is hier en daar ook succesvol gebleken: wanneer de overheid de (tijdelijke) vraaguitval compenseert door fors te lenen en te besteden, trekt de economie inderdaad weer sneller aan. In elk geval wordt ook wat leed verzacht. Maar er zitten ook kanttekeningen aan Keynesiaans beleid. Vooral aan interpretaties ervan door politici, die vaak weinig te maken hebben met de spelregels die Keynes hierbij voorschreef… Hieronder drie van die kanttekeningen, die wellicht een wat genuanceerder beeld geven van de impopulaire maatregelen die ons kabinet nu doorvoert. Niet omdat ik een ‘fan’ ben van dit kabinet, maar wel om iets meer redelijkheid toe te voegen aan het nationale debat over het economisch herstel.

Kanttekening 1: Besteden is investeren, niet consumeren De VVD beloofde in verkiezingstijd een cheque van 1000 euro aan iedere burger om de economie weer op gang te krijgen (overigens niet nagekomen…). Ook PVV en SP beloven vaak verleidelijke regelingen die de koopkracht van burgers moet vergroten. Miljoenen mensen met extra geld op zak. Dat MOET de detailhandel toch weer uit het slop trekken! Oké, niet iedereen is het daar mee eens. Het zou zomaar kunnen gebeuren dat mensen dat geld gebruiken om leningen af te lossen. Maar stel dat… Dat zou een waar feest zijn voor de Nederlandse burgers en de middenstand!

Klinkt mooi, maar helaas, dit is geen duurzame oplossing. De bestedingsimpuls zal de (binnenlandse) economie zeker weer even doen opleven, maar het is sterk de vraag of dat tot een duurzaam hoger bestedingsniveau zal leiden. Het cadeautje aan de kiezers wordt gefinancierd met geleend geld (obligaties) die ooit met rente terugbetaald moeten worden. Het enige wat je hiermee bereikt is een korte opleving. Daarna zit je met hetzelfde probleem (het geld is op) en met hogere overheidsschulden (plus rente) die de bevolking zal moeten ophoesten. Daar ga je weer…

Met het opvoeren van (overheids-)investeringen bedoelt Keynes veeleer investeringen . (Lange termijn-)investeringen onder andere in infrastructuur, onderwijs en innovatie. Die investeringen zorgen (op kortere termijn) ook voor een toename in werkgelegenheid in die sectoren. En die geven de consumptie weer een impuls. Deze “win/win” zorgt dat de economische motor weer wat harder gaat draaien èn voor een sterkere motor. Maar dan hebben we het niet over cheques van 100 euro en andere consumptieve bestedingen, zoals hogere uitkeringen, zorg etc. Dat zijn weliswaar aantrekkelijke voorstellen, maar leiden niet tot duurzame en structurele economische groei. Je kunt je zelf niet vrolijk fluitend uit de crisis “shoppen”. Was het maar waar.

Kanttekening 2: Good cop in crisis, bad cop in times of heaven… De roep om ‘meer Keynes’ komt eigenlijk alleen maar voor in slechte economische tijden. Maar wat als de economische motor weer op volle toeren draait? Volgens Keynes moeten dan de bestedingsimpulsen van tijdens de crisis (met geleend geld) weer dito worden afgelost (kanttekening: minus de toegenomen inkomsten door veroorzaakte groei). Maar toch, de overheid moet dan hard aan het bezuinigen slaan.

En nu de realiteit: hoeveel politieke partijen in een democratisch bestel durven radicaal te bezuinigen wanneer de economie op volle toeren draait? In de praktijk zien we in een democratie het exacte tegendeel: in een economie die op volle toeren draait geeft de overheid juist meer cadeautjes uit aan de kiezers en gaan veel remmen los bij de bestedingen van de overheid. Jammer, want wanneer de overheid in zo’n tijd zou durven krimpen (zoals Keynes bedoelde), dan zou ze in de eerstkomende crisis veel meer kracht hebben om de economie uit het slop te trekken. Ofwel: Keynesiaans beleid heeft een soort van psychologische handicap: hoe leg je aan je kiezers (die je wilt verleiden) uit dat je gaat bezuinigen wanneer alles zo goed gaat. Hmm… moeilijk!

Kanttekening 3: Grenzen aan de groei Wanneer een impuls van de overheid met geleend geld tegen een rente van bijna niks leidt tot een duurzame groei van 5% en meer, dan is Keynesiaans beleid een ‘no brainer’. Doen! Je bent wel gek als je dan gaat bezuinigen. Investeren gaat je hoe dan ook meer opleveren.

Maar de realiteit van onze Nederlandse/Europese economie staat er helaas iets anders voor. Potentiële groei ligt eerder in de orde van enkele procenten. Dat betekent ook dat lenen door de overheid om de groei aan te wakkeren ietwat begrensd is. Het is immers de vraag of de toegenomen tekorten opwegen tegen de economische groei die daarmee gerealiseerd wordt.

En wat moeten we dan met ‘Keynes’? De stimulerende rol van de overheid in tijden van crisis is ondanks bovengenoemde kanttekeningen nog steeds het overwegen waard. De geforceerde bezuinigingsdrift om aan de (arbitraire) Europese 3%-norm te voldoen gaan in tegen economische logica. Aan de Europese 3% norm zitten we nu vast omdat we die zelf hebben bedongen voor andere Europese landen. Liever zouden we een 5-6% norm hebben, waarmee we de Nederlandse economie weer uit de depressie konden trekken.

Maar dan wel door echte investeringen te doen die voor duurzame economische groei zorgen. En niet door consumptieve cadeaus te geven aan kiezers. In dat geval zijn Keynesiaanse bestedingen niets anders dan steroïden.

Epiloog: the ‘Krugman factor’ Aanleiding voor mijn schrijven was een opmerking op dit platform van iemand die het bezuinigingsbeleid van het huidige kabinet hekelde: “Zelfs een econoom die de nobelprijs heeft gewonnen zegt dat je nu niet moet bezuinigen. Zijn ze nu helemaal gek geworden in Den Haag?!”

Inderdaad, de meest prominente Keynes’ voorvechter van dit tijdperk is Paul Krugman. Door velen aangehaald als ‘profeet’, ‘want’ nobelprijswinnaar. Tja, nobelprijswinnaar… Bedenk wel dat ook Milton Friedman een nobelprijs heeft gewonnen. Een econoom die vooral gebruikt wordt/werd door politici met een voor Nederlandse begrippen erg rechtse signatuur (Reagan, Thatcher). Verder won Krugman de nobelprijs niet voor het bewijs dat Keynesiaans investeren goed werkt, maar voor de zgn. ‘new trade theory’: een verzameling modellen die eerdere veronderstellingen over schaalvergroting in internationaal verband ontkracht. Iets heel anders dus. Tenslotte ageert Krugman tegen Amerikaanse politici die overheidsbezuinigingen willen doorvoeren die in Nederland niet eens voorstelbaar zijn.