Klimaatcrisis niet op te lossen zonder sociaal kapitaal

De klimaatcrisis is een sociale crisis. Klinkt tegenstrijdig? Een voorbeeld is de ambitie om Nederland aardgasvrij te maken. Zo’n 7 miljoen huizen moeten de komende dertig jaar van het gas af. Er zijn veel lokale ‘proeftuinen’ ingesteld, subsidies en leningen verstrekt. Maar de realiteit is dat het langer duurt; om technische, juridische, financiële en sociale uitdagingen. Nog maar 2% van de nu geplande huizen is gasvrij.

Toch gaat het op plekken wel heel erg goed. Een mooi voorbeeld is het Brabantse dorp Terheijden, een dorp met zo’n 6000 inwoners, 5 kilometer ten noorden van Breda. Hier is het met wat vertraging tóch gelukt om gasvrij te worden. Wat was hun geheim? Het NRC beschreef het recent in een prachtig portret. Niet omdat de dorpsbewoners zo begaan zijn met duurzaamheid – Drimmelen stemt in het politieke midden. Maar in gesprekken met bewoners valt één ding op: ze hebben vertrouwen in de initiatiefnemers.

Zoals oud-metselaar Snellens in de Thomashof. Hij is „niet zo bezig” met het klimaat, zegt hij zelf. Maar hij raakte de afgelopen jaren wel stapje voor stapje overtuigd van het groene plan. Hij ging naar bewonersavonden, later kwam een medewerker van TREM bij hem thuis om te bepalen hoe alles moest worden aangelegd. „Ik kreeg goede voorlichting, het zag er goed uit.” En hij sprak met z’n buren. „Hier doen ze allemaal mee.”

Het geheim is sociaal kapitaal; vitale relaties, enigszins gedeelde normen en onderling vertrouwen. Dit is echt heel belangrijk voor het slagen van elk beleidsdoel. Dus ook doelen gericht op klimaat, natuur.

De uitdaging is natuurlijk dat sociaal kapitaal onder druk staat. Is er voldoende binding tussen bestuurders en bewoners of staan hun leefwerelden los van elkaar? Is er voldoende financiële (vermogens) gelijkheid, of zijn er winnaars en gefrustreerde verliezers? Profiteren de bekende multinationals en buitenlandse investeerders, of komen er lokale coöperaties, met lokaal gewin? Betalen burgers en MKB, of wordt de rekening eerlijk verdeeld?

Ironisch genoeg is het huidige beleid uit de akkoorden voor de energie en klimaattransitie op zichzelf te veel ondermijnend aan sociaal kapitaal. Zo liggen de lasten te veel bij de burger en MKB, ten bate van de grootste bedrijven. De OESO tikte de regering hierover zelfs op de vingers in een recent rapport.

De recente keuze van Shell om naar eigen zeggen ‘voor verduurzaming’ te vertrekken, ten koste van miljarden belastinggeld, is ook niet bepaald bevorderend voor dat sociaal kapitaal. Helemaal niet nu het (Britse) bedrijf miljarden subsidies toegekend krijgt, terwijl topmensen per jaar tientallen miljoenen krijgen. Alleen Gekke Henkie betaalt honderden euro’s per jaar meer voor gas en elektra en gaat van ’t gas af.

Hoe zorgen we voor vitale gemeenschappen, aangejaagd door lokale ondernemers, waar de gemeenschap van profiteert? Economen en ingenieurs? Maar dus ook vooral sociologen, antropologen psychologen?