Koester gelijkheid, begin bij de armen

Niemand wordt beter van een verpauperde onderklasse, de armen niet, maar ook de middenklasse en rijksten niet. Van enige inkomensgelijkheid worden we allemaal veiliger, gezonder en gelukkiger.

Nederland is een klein beetje ongelijker geworden, in inkomens dan. Rijken zijn ietsje rijker geworden en er zijn sinds 2006 meer mensen die op of onder de armoedegrens leven. ( Zie CBS rapport De Nederlandse samenleving 2010 ) Er zijn goede redenen om een redelijk niveau van inkomensgelijkheid na te streven. Landen waar de inkomensverschillen klein zijn is minder geweld, zijn mensen gezonder, is er minder drugsgebruik en ook minder tienerzwangerschappen dan in landen waar de inkomensverschillen groter zijn ( Bloomsburypress ). 

Of je nu links of rechts bent, van een zekere mate van inkomensgelijkheid profiteren we dus allemaal. De strijd tussen links en rechts gaat vooral om het hoe. Rechts houdt niet van subsidies en hoge belastingen en vindt vaak ook dat armoede of rijkdom het resultaat moeten zijn van je eigen inspanningen of niet. Een overheid die geld afpakt van de rijken die daar hard voor gewerkt hebben om te geven aan de armen die er niets voor doen vinden rechtse mensen onrechtvaardig. Inkomensgelijkheid dient voor rechts het resultaat te zijn van veel mensen die hard hun best doen en daarvoor beloond worden.

Linkse mensen geloven niet dat iedereen gelijke kansen heeft om zelfstandig een goede boterham te verdienen en herverdelen het liefst via progressieve belastingen, uitkeringen en inkomensondersteuning. Links en rechts verschillen dus van mening over de rol van de overheid bij het bevorderen van inkomensgelijkheid.

De toegenomen inkomensongelijkheid van de afgelopen jaren is  echter niet veroorzaakt door eigen verdienste van individuen of door de overheid. 

Volgens het CBS werd het grotere verschil veroorzaakt door de recessie. De rijken werden vooral rijker doordat ze mazzel hadden gehad op de beurs tijdens de recessie. Het slim spelen met opties, aandelen kopen als de beurs op zijn laagst staat hebben  die windfall inkomsten veroorzaakt.

De toegenomen rijkdom is dus niet zozeer het gevolg van 500 keer harder werken door de mensen die in de top 500 van Quote staan, maar vooral wat slimheid en mazzel. Het kon immers ook mis gaan met je optie en aandelenpakket. De toegenomen rijkdom is ook niet het gevolg van bewust overheidsbeleid in de periode 2006-2010 dat de rijken meer bevoordeelt. De overheid heeft overigens ook geen belastingmaatregelen kunnen treffen die de mazzelinkomsten op de beurs konden afromen. Maar laten we ons nu eens niet druk maken over de rijksten, alleen lief vragen om gul giften te geven en hen prijzen als ze netjes hun belasting betalen.

Meer nog dan proberen de rijken armer te maken zouden we moeten inzetten op de armen rijker te maken. Veel relevanter vind ik immers de vraag waarom er meer arme mensen zijn bijgekomen. Dat komt volgens het CBS ook door de recessie. Ze verloren hun baan, raakten in de bijstand, maakten schulden en kwamen zo in een negatieve spiraal terecht. Dat is dus niet de schuld van de overheid geweest, maar een resultaat van de recessie. Aan het beleid is door het kabinet Balkenende IV ook niet veel veranderd, de bijstand, de bijzondere bijstand en re-integratiebeleid bleven hetzelfde als voor de crisis. De deeltijd-WW heeft voor veel werknemers en werkgevers als een goede overbrugging gefunctioneerd en voorkomen dat een nog grotere groep in de bijstand kwam. 

Als het nieuwe kabinet echter gaat korten op de bijstand en de kosten voor huren, zorg en energie ook gaan stijgen zullen de arme mensen wél door overheidsbeleid armer worden. Ook zullen er meer armen bijkomen. Als ze dan ook nog eens minder kansen hebben om via betaalde arbeid er weer bovenop te komen zal de inkomensongelijkheid nog groter worden. Links loopt in ieder geval nu al te hoop tegen de verhoging van de kosten en de verlaging van de uitkeringen.

Maar links zou meer moeten doen dan dat. Links zou veel meer moeten inzetten op het in staat stellen van mensen om uit de armoede te komen. Voormalig ING-bestuurder Rutger Koopmans verwoordde dat scherp in zijn onderzoek over armoede in Amsterdam. Het armoede beleid is volgens hem nog te veel gericht op pappen en nathouden, niet op mensen helpen uit de armoede te komen. Ook is het armoedebeleid zo versnipperd over allerlei potjes, instanties en regelingen dat veel mensen niet worden bereikt. Als de budgetten voor armoedebestrijding daadwerkelijk worden gekort, worden niet alleen de armen nog armer, maar is er ook geen ruimte om de oorzaken van armoede te bestrijden: analfabetisme, niet kunnen budgetteren, te weinig werkervaring of schooluitval. Links moet niet alleen proberen de potjes voor inkomensondersteuning op peil te houden, maar  vooral voorstellen doen om het beleid te richten op uit de armoede komen. Hoe dat kan is te lezen in de aanbevelingen van het rapport van Koopmans, ‘weg uit de armoede’.

Niemand wordt beter van een verpauperde onderklasse, de armen niet, maar ook de middenklasse en rijksten niet. Van enige inkomensgelijkheid worden we allemaal veiliger, gezonder en gelukkiger. Belastingverhogen voor de rijken zit er voorlopig niet in bij dit kabinet. Bovendien is de kans klein dat armen daar beter van worden, hooguit de staatskas. Armoede moet je bestrijden de armen te ondersteunen om uit de armoede te komen. Dat kost waarschijnlijk geen miljarden extra, maar vergt wel een andere aanpak. Een aanpak die zelfs rechtse mensen die heilig zijn overtuigd van de eigen verantwoordelijkheid enigszins zal kunnen bekoren. Al zullen ze de ogen moeten sluiten voor de hulp die sommigen nodig hebben om die verantwoordelijkheid ook te kunnen nemen.