'Krijg nou wat, het gaat bij Shell om geld!'

Bas Heine schrijft naar aanleiding van Wikileaks over politiek gekonkel zaterdag in de NRC ‘Krijg nou wat, het gaat in de politiek om macht!’ Uri Rosenthal zegt in reactie op Wikileaks : ‘Het is in zekere zin wachten tot de kust weer veilig is.’ Dat is ook precies de strategie van een bedrijf als Shell.

Het gedrag van Shell kan niet als verrassing komen voor de gemiddelde krantenlezer.  De laatste 200 van een bepaalde subsoort walvissen bij Sachalin? Jammer dan, er zit olie. Aanhoudend protest van inwoners van Nigeria die mee willen delen in de olierijkdom? Saboteurs! En over de schrijnende armoede in Nigeria gaat het bedrijf niet. Bijdragen aan een overstap naar schonere energie als onderdeel van maatschappelijk verantwoord ondernemen? Shell stopt met wind en zon want olie oppompen is nog steeds winstgevender.  Affakkelen van aardgas is hier een doodzonde. Ondanks vele beloften doet Shell In Nigeria al jaren niet anders want een aardgasnetwerk is prijzig.

Uit Wikileaks blijkt dat Shell ‘iemand gedetacheerd heeft in elk relevant Nigeriaans departement en dus toegang heeft tot alles wat deze ministeries deden’. De Amerikaanse  ambassade en deze informanten helpen Shell bij het aftroeven van de concurrentie zoals Gazprom. ‘Koninklijke/Shell heeft grote invloed op het Nederlandse buitenlandbeleid’ staat in de codeberichten van de Amerikaanse ambassade in Den Haag die in bezit zijn van NRC. Ook blijkt uit Wikileaks dat de hoogste Shell manager voor de regio zegt dat het technisch mogelijk is om in 2011 te stoppen met affakkelen van gas in Nigeria. De 1,5 miljard aan gas dat daar nu per jaar zomaar de lucht in verdwijnt. Verder heeft bijvoorbeeld een Nederlandse topambtenaar namens Shell tegenover de Amerikaanse ambassade het woord gevoerd over sancties tegen Iran.

Ook is er een kruisbestuiving tussen Shell en onze bestuurlijke elite; Paul de Krom, nu staatssecretaris , Rein Willems, Eerste Kamerlid en voorzitter Energietransitie Platvorm, Wim Kok oud-premier, Wouter Bos, oud minister van Financiën, Peter Vogtlander, voorzitter Energie Advies Raad en Jeroen van de Veer benoemd bij de NAVO zijn voorbeelden van prominenten die senior functies binnen Shell bekleedden. Deze week houdt de Tweede Kamer een hoorzitting over de verantwoordelijkheid van bedrijven zoals Shell voor de activiteiten van hun Shell dochter in Nigeria en de gevolgen voor mens en milieu.

Met handige juridische constructies, met verwijzingen naar het feit dat ze aan alle plaatselijke wet- en regelgeving voldoen en met een effectieve PR campagnes heeft Shell critici en juridische procedures van het lijf weten te houden. Shell zegt niet verantwoordelijk te zijn voor wat een buitenlandse ‘dochter’ doet. Hoe kunnen we dit gedrag van Shell duiden? Even een stapje terug in de geschiedenis van de industrie en de leefomgeving.

Vanaf de industriële revolutie werden mensen zich bewust van vervuiling van hun leefomgeving. Dat ging grofweg in drie fases. Een arm en onderontwikkeld land heeft nauwelijks milieuvervuiling. De eerste golf van industrialisatie veroorzaakt veel zichtbare vervuiling vlakbij de activiteit. Als een streek of land iets rijker wordt, het rechtssysteem zich ontwikkelt en een vocale middenklasse heeft, komen er wetten en handhaving. Denk bijvoorbeeld aan de regio Rijnmond. De generatie van mijn ouders kan zich de dikke stinkende smog nog goed herinneren. Kantoren en scholen werden gesloten en mensen bleven binnen. Nu heeft Milieudienst Regio Rijnmond mogelijkheden om strenge regels in samenspel met het bedrijfsleven te handhaven.

Moeilijker wordt het als meerdere landen bij milieuvervuiling betrokken zijn. Jarenlang dreven de vissen dood in de Rijn en ging niemand vrijwillig in de rivier zwemmen. Kali mijnen en andere industrie loosden veel gifstoffen in de rivieren. De Duitsers en Fransen hadden er weinig last van maar wij, aan het einde van de grote rivieren, wel. Druk van milieugroepen en omwonenden en onderzoek naar schadelijke effecten zorgden voor verdragen over de rivieren. De visstand herstelt en de rivieren ruiken weer naar rivier.

Voor milieuvervuiling die de hele aardbol omvat hebben we nog geen werkend systeem. Het verband tussen ontbossing en modderlawines in Brazilië en Indonesië en die mooie meranti bank of dat merbau kozijn ligt lastig. Het verband tussen piraterij in Somalië en de gigantische en efficiënte westerse vissersvloten en het aantrekkelijk geprijsde stukje vis op je bord ontgaat de meesten. Het verband tussen de benzineprijs aan de pomp en de vervuiling in Nigeria en de Golf van Mexico al helemaal. 

De theorie van de vrije markt is dat de prijs vanzelf het meest efficiënte gedrag op de marktplaats oproept. Maar de ‘onzichtbare hand’ die de markten reguleert heeft geen weet van vervuiling, het opraken van vis en hout en verdwijnen van biodiversiteit. De pogingen om onder de vlag van de VN wereldwijd destructief milieugedrag aan te pakken boeken soms succes maar vaak ook niet.

Shell en het hele internationale bedrijfsleven vragen impliciet om een Milieudienst Regio Wereld. Totdat er een sluitende set van wereldwijde MVO regels en juridische mogelijkheden zijn om die regels af te dwingen blijven bedrijven de meest winstgevende opties kiezen. Shell doet waarschijnlijk niets anders dan zijn concurrenten. Men beroept zich op zwakke plaatselijke wetten en regels, zet gehaaide juridische constructies in en probeert achter de schermen zonder gene maximaal te beïnvloedden.  Wikileaks hebben ons nu een extra kijkje in de keuken gegeven. Shell weet met succes de regering in Nigeria te beïnvloeden o.a. met hulp van de Amerikaanse ambassade. In Nederland doet Shell dat iets subtieler maar minstens even effectief. De verbazing rond de Wikileaks onthullingen over onze nationale trots is een tikkeltje naïef. Om met Bas Heijne te spreken: ‘Krijg nou wat, het gaat bij Shell om geld!’