Laat de Eerste Kamer rechtstreeks kiezen

Als de regering Rutte III een pas achterwaarts kan doen, zal ze dat niet laten. Zo is het ook met de voorgestelde wijziging van de grondwetsartikelen rond de Eerste Kamer. Sinds 1984 wordt die elke vier jaar in zijn geheel gekozen door de leden van de Provinciale Staten. Nu wil minister Ollongren terugkeren naar de oude situatie: Kamerleden hebben geen vier maar zes jaar zitting. Elke drie jaar zijn er verkiezingen voor de helft van de zetels. Op die manier zal een kabinet niet zo gemakkelijk de meerderheid in de Senaat verliezen en dat is natuurlijk de bedoeling van dit voorstel. De Eerste Kamer moet de tanden worden uitgetrokken of – als je de voorkeur geeft aan een andere metafoor – worden gecastreerd.

Eigenlijk wilde de aartsvader van onze grondwet Gijsbert Karel van Hogendorp helemaal geen Eerste Kamer. Dat hij toch tot stand kwam was een concessie aan de Belgische adel die net als de Britse een soort Hogerhuis eiste. De graven en baronnen kregen hun zin: de koning wees uit hun midden senatoren voor het leven aan. Dat veranderde in 1848. Als je in het hart van Thorbecke keek, die met zijn voorstellen tot wijziging van de grondwet, Nederland een parlementair systeem bezorgde, als je in het hart van die hoekige professor keek, dan was een Eerste Kamer nergens goed voor maar ook hij moest voor de druk van deftig Nederland wijken. Zo bleef de senaat bestaan maar de leden werden niet langer door de koning benoemd. De leden van de Provinciale Staten moesten een keuze maken uit de rijkste belastingbetalers, wier namen met de hoogte van de opgelegde aanslagen dan ook in de krant werden gepubliceerd. Toen het algemeen kiesrecht werd ingevoerd, is dat veranderd en viel het criterium rijkdom weg maar de verkiezingen voor de Eerste Kamer bleven getrapt: U en ik komen er niet aan te pas.

Waar is dat allemaal goed voor? Fans van de senaat hebben het graag over de chambre de réflexion, de kamer van het doordenken. Op afstand van de hijgerigheid der dagelijkse politiek en meestal zonder lastig gevallen te worden door die olijkerd van een Jaïr Ferwerda, bekijken de senatoren kalm of er wel goed is nagedacht over de besluiten aan de andere kant van het Binnenhof. Tegenstanders zien in de senaat niet meer dan een vertragingsfactor. Omdat het lidmaatschap geen full time baan is maar een soort hobby, zit de zaal ook nog eens vol met vertegenwoordigers van deelbelangen en lobbyisten, die zich voordoen als onafhankelijke denkers. De gedachten gaan dan bijvoorbeeld uit naar het onlangs afgetreden Eerste Kamerlid Elco Brinkman, die niet alleen voorzitter was van Bouwend Nederland maar ook commissaris bij Philip Morris. Denemarken had ook zo´n soort Eerste Kamer, Landsting geheten, maar die is in 1953 bij referendum afgeschaft. Sindsdien heeft er geen haan meer naar gekraaid.

Toch klinkt dat een beetje als het kind met het badwater weggooien. De Tweede Kamer neemt hoe dan ook regelmatig onberaden besluiten en dan is het goed als er een tweede parlement is dat rare zaken eventueel kan corrigeren. Je zou die rol eerder moeten versterken dan verzwakken en in de eenentwintigste eeuw is er maar één manier om dat te doen: de democratische legitimiteit versterken. De Eerste Kamer zou niet door de Provinciale Staten aangewezen moeten worden maar door het volk en wel een jaar of twee nadat de verkiezingen voor de Tweede Kamer hebben plaatsgevonden. Je loopt dan inderdaad kans dat dan de zittende regering haar meerderheid verliest maar dat is helemaal niet zo erg. Ze is dan door de kiezers gecorrigeerd. Er is een grens gesteld aan de woeste besluitvaardigheid in de Trèveszaal. Met zo´n systeem zou bijvoorbeeld heel wat schade, door Rutte 2 aangericht, zijn voorkomen.

Misschien zouden wij – als we toch bezig zijn – een aardigheidje kunnen toevoegen. De Eerste Kamer is door dat rare systeem van getrapte verkiezingen ook een beetje een vertegenwoordiging van de provincies. Dat is de moeite van het behouden waard. Elke provincie krijgt naar rato van het aantal inwoners een daarbij passend quotum aan zetels toegewezen in de Eerste Kamer, waarvoor rechtstreekse verkiezingen worden gehouden. Dan zou je ook nog voor elke provincie een verschillend tijdstip kunnen kiezen. Bijvoorbeeld: in 2020 kiezen Zeeland, Noord- en Zuid-Holland hun eerste kamerleden, in 2021 zijn Noord-Brabant, Gelderland en Utrecht aan de beurt, in 2022 Overijsel, Drenthe, Flevoland, in 2023 en in 2024 Groningen, Friesland en Limburg. Zo wordt de Eerste Kamer de politieke koortsthermometer onder de oksel – zullen wij maar zeggen – van het electoraat. Ja dat lijkt me wel wat.