Laat Europa een voorbeeld nemen aan de Vrede van Utrecht

Het IMF heeft de groeiverwachtingen voor de wereldeconomie onlangs naar beneden bijgesteld, waarbij het de wereld in drie kampen verdeelt: de nog snel groeiende opkomende economieën, de geleidelijk herstellende VS en de daarachter spartelende eurozone.

De Vrede van Utrecht als historisch voorbeeld De Vrede van Utrecht die 300 jaar geleden gesloten werd, biedt hedendaagse leiders nuttig advies. Met deze Vrede kwam een eind aan de Spaanse successieoorlogen. Toen de kinderloze Spaanse koning Karel II in 1700 overleed, claimde de Franse Lodewijk XIV de troon. Maar ook de Habsburgse keizer maakte aanspraak op de Spaanse kroon. Andere landen werden angstig van het idee dat de Fransen oppermachtig zouden worden met Spanje in handen. In 1701 brak dan ook oorlog uit tussen aan de ene kant Frankrijk en Spanje en aan de andere kant Groot-Brittannië, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, de hertog van Savoie en de koning van Portugal.

Na een decennium van geweld zag Lodewijk XIV in dat hij niet kon winnen. De andere kant begreep dat vrede onmogelijk was zonder een eervolle uitweg voor de Franse monarch. Lodewijk bleef een machtig vorst en voor de Europese machtsbalans was Frankrijk onmisbaar. Een vernederend vredesverdrag zou alleen maar de voedingsbodem leggen voor volgende oorlogen.

Dat de oorlogen ten einde kwamen, was in belangrijke mate te danken aan de overtuiging dat oplossingen voor alle partijen acceptabel moesten zijn, leiders de kans gaven met rechte rug en met de eer in tact terug te keren naar huis en voor machtsevenwicht zouden zorgen.

Het volgende illustreert de moeite die men zich getroostte om de partijen zoveel mogelijk op gelijke voet te plaatsen. De onderhandelingen vonden plaats in het stadhuis, dat twee even grote, even fraaie toegangsportalen bezat. Franse en Britse onderhandelaars konden daardoor tegelijk, met evenveel ceremonieel vertoon naar binnen.

Partners in plaats van opponenten Hedendaagse Europese leiders moeten hieraan een voorbeeld nemen. Probeer niet de ander te schande te maken en te dwingen tot vernederende deals. In plaats daarvan zijn overeenkomsten nodig die langdurig rust creëren en die groei, overheidsfinanciën en vertrouwen herstellen. Tegelijkertijd moeten deals weerspiegelen dat euro-landen allemaal in hetzelfde schuitje zitten en dat ze elkaar hoofdzakelijk als partners zien in plaats van als opponenten.

Verder moet voorkomen worden dat het beeld dat Duitsland over Europa heerst steeds meer opgeld doet. Zoals de Britten en hun coalitiepartners doodsbang waren voor een te machtig Frankrijk in hun midden in de 18e eeuw, zo heerst nu de angst dat Duitsland niet langer probeert meer Europees te worden, maar juist Europa meer Duits wil maken.  Deze vrees is begrijpelijk als de vaak zeer harde woorden van Duitse politici en media over de zuidelijke eurozone in ogenschouw worden genomen.

Pessimistisch of realistisch? Het debat wordt teveel gevoerd in termen van goed en kwaad en winnaars en verliezers. Overeenkomsten die acceptabel zijn voor lidstaten, markten en kiezers komen hierdoor verder uit zicht te liggen. Leiders, ambtenaren en media graven zichzelf teveel in en houden vaak verkrampt vast aan eigen overtuigingen in plaats van het begrip tonen voor de andere kant van de onderhandelingstafel en oplossingen te presenteren die acceptabel zijn voor allen. Hierdoor is de “complete unie” nog erg ver weg.

Politici maken geen aanstalten om de lessen van de Vrede van Utrecht te omarmen: spreek met elkaar alsof iedereen op dezelfde hoogte staat en zorg dat oplossing leidt tot een stabiel machtsevenwicht. Daarom lopen de spanningen in de eurozone na de Duitse verkiezingen in september waarschijnlijk weer op. Waardoor de IMF-constatering van een wereldeconomie van drie snelheden waarbij Europa achterblijft, langer relevant blijft dan ons lief is.