Laten we experimenteren met een democratische universiteit

Stel je voor: een universiteit waar studenten en docenten daadwerkelijk inspraak hebben. Waar geen sprake is van topdownbestuur, maar van medebestuur. Waar het beleid democratisch tot stand komt, zodat per definitie sprake is van draagvlak. Het kan deze week gerealiseerd worden.

De protestacties in het Maagdenhuis afgelopen voorjaar, werkten als een wake up call voor het hoger onderwijs. Na 20 jaar uitholling van de inspraak, was de maat vol voor een groep studenten en docenten. Het protest zorgde voor een levendige discussie: zijn universiteiten inderdaad diplomafabrieken of moet het gaan om kennis en bildung? De kritiek op het doorgeslagen rendementsdenken werd breed gedeeld. In plaats van kwaliteit, richten bestuurders zich vooral op het binnenhalen van zoveel mogelijk studenten en diploma’s. Gronings universiteitsbestuurder Poppema zei het recent nog: de strijd om studenten gaat “moordend” worden (Volkskrant, 3 nov).

In het onderwijs voltrekt zich eenzelfde proces als bij de banken: bestuurders zijn hardleers. Ondanks het succesvolle protest, gaan the powers that be zodra de gelegenheid zich voordoet weer over op hun oude gewoontes. Minister Bussemaker – aanvankelijk nog positief over de acties – wil niets meer weten van democratisering:

De SP wil dat studenten het college van bestuur gaan kiezen. Als je nou echt instellingen om zeep wil helpen, moet je dat doen.” (Folia, 2 sept).

Als bestuurders en bewindspersonen zo hardhorend zijn, is het aan andere partijen om in actie te komen. Op 2 december is daartoe een uitgelezen kans, want dan debatteert de Tweede Kamer over mijn Initiatiefnota Op naar de Nieuwe Universiteit. Ik schreef hem in nauwe samenwerking met studenten en docenten die betrokken waren bij de protestacties in het Maagdenhuis. De Nota bevat 40 voorstellen om het topdownbestuur en het doorgeslagen rendementsdenken te bestrijden. Uitvoering ervan zal leiden tot meer democratie, onafhankelijk onderzoek, financiering zonder perverse prikkels en een rechtvaardig personeelsbeleid.

Eén voorstel is op korte termijn haalbaar. Dat is een experiment met een democratische universiteit. Op deze universiteit krijgen studenten en docenten alle ruimte om zelf het bestuur vorm te geven. De voorstellen in de Initiatiefnota dienen als uitgangspunt. Dat betekent onder andere: instemmingsrecht van de medezeggenschap op alle belangrijke besluiten, decentralisering van bevoegdheden en een direct gekozen bestuur met kandidaten die een aantoonbare band hebben met de universiteit. Dat kunnen dus ook docenten en studenten zijn.

Zelfs de grootste cynicus hoeft niet bang te zijn voor dit experiment; je kan er immers elk moment mee stoppen. Wordt het een mislukking, dan is dat helder. Wordt het een succes, dan kan het navolging vinden op andere universiteiten. Ik ga ervan uit dat andere partijen in de Tweede Kamer het voorstel omarmen, democratie is immers niet voor bange mensen.

Woensdag 2 december (19:00 – 22:00) debatteert de Tweede Kamer met minister Bussemaker over de Initiatiefnota Op naar de Nieuwe Universiteit (Tweede Kamer, Thorbeckezaal). Bezoek is van harte welkom.