Leren van China: waarom niet een democratisch vijfjarenplan invoeren?

“In een democratie zullen de armen altijd meer macht hebben dan de rijken, want zij hebben de meerderheid, en de wil van de meerderheid is bepalend.” Aldus Aristoteles. De Griekse wijsgeer zou de huidige kiezer niet begrijpen. Sinds de jaren ’80 zijn de armen in alle democratieën ter wereld armer geworden. Daaruit blijkt dat een meerderheid van de kiezers de afgelopen 30 jaar op politieke partijen stemde die verantwoordelijk zijn voor beleid dat meer ongelijkheid veroorzaakt. Het ondemocratische China maakt ondertussen plannen voor de toekomst.

Democratie in opkomende landen als Thailand, Egypte, Venezuela maar ook in de EU en de VS, produceert ontevreden kiezers. De gangbare verklaring is dat democratie is aangetast door corruptie, nepotisme en belangenverstrengeling. Stel paal en perk aan de invloed van lobbyisten en achterkamertjespolitiek, zo wordt gedacht, en de dingen zullen verbeteren.

Politieke klasse Maar de problemen met moderne democratie hebben een structurele oorzaak. Het democratische proces is gekaapt door een politieke klasse. Niet de kiezers maar carrièrepolitici bepalen de politieke agenda. Vraag een typische kiezer wat de vijf meest cruciale problemen zijn waarmee het land wordt geconfronteerd en hij of zij zal zich achter de oren krabben. De kiezer is geconditioneerd in termen van partijpolitieke ideologie te denken.

In de tweede helft van de 20e eeuw, mede dankzij bloeiende economieën en financiële overschotten, ging het de meeste democratieën voor de wind. Maar deze eeuw wordt niet business as usual . De belangrijkste oorzaak? China. In nauwelijks 40 jaar transformeerde het ondemocratische China zich van een economische dwerg tot ’s werelds tweede economie. 500 miljoen mensen zijn uit de armoede geholpen, het land heeft de grootste financiële reserves ter wereld en bepaalt mondiaal de prijzen van steeds meer goederen en grondstoffen.

Winsten exploderen De opening van China, een Amerikaans initiatief om de Sovjet-Unie te isoleren, was een mixed blessing voor westerse democratieën. Multinationals zagen hun winsten exploderen door te investeren in China, maar miljoenen werknemers in het westen verloren hun baan of werden geconfronteerd met een dalend besteedbaar inkomen. En dit is nog maar het begin. Het huidige China is qua ontwikkeling waar Japan was begin jaren 1980, toen Japanse fabrikanten grote delen van de westerse auto- en elektronica-industrie wegvaagden. Het effect van China’s groei wordt vele malen groter – en ingrijpender.

China heeft plannen (en ‘plannen’ is het sleutelwoord) om het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking in 2020 te verdubbelen, waarmee het de grootste economie ter wereld wordt. Sommige economen verwachten dat de Chinese economie binnen 25 jaar tweemaal de omvang zal hebben van de Amerikaanse economie. Voor het eerst in meer dan 200 jaar wordt een niet-westers land de meest invloedrijke natie ter wereld. We kunnen slechts speculeren over de impact van China op het internationale systeem, maar het zal ongetwijfeld de huidige economische, sociale en culturele conventies op de proef stellen.

Statisme China moderniseerde door van het Westen te leren zonder de liberale democratie te omarmen. Haar ‘socialistische markteconomie’ is vergelijkbaar met het model dat gebruikt werd door Japan en de Aziatische ‘tijgers’, maar ontwikkelde zich binnen een communistische politieke structuur. Dit laatste is een moderne versie van China’s eeuwenoude ‘statisme’ en is niet dupliceerbaar. Maar de wereld kan leren van een specifieke Chinese kwaliteit die zowel oud als actueel is: de kunst van het plannen.

Verkiezingen in liberale democratieën draaien om rivaliserende politieke machines, geleid door charismatische persoonlijkheden die kiezers paaien met hoogdravend manifesten of verheven politiek platformen en verkiezingsbeloftes. Politieke programma’s missen meestal een gedetailleerde road map of helder plan met concrete doelstellingen die de langetermijnrichting van het land bepalen. De Sovjet-Unie gaf staatsplanning een slechte naam, maar China combineerde deze communistische aanpak met een beperkte markteconomie en ontwikkelde zich tot economische grootmacht.

Meetbare doelstellingen China’s huidige (12e) Vijfjarenplan illustreert de aanpak. Het plan stelt meetbare doelstellingen voor het land: Groei van de dienstensector tot 47% van het bruto binnenlands product, vermindering van het waterverbruik met 11%, verhoging van het minimumloon met 13%, de bouw of renovatie van 36 miljoen appartementen voor gezinnen met een laag inkomen, enzovoorts. Niet alle doelen zullen worden bereikt maar er is een duidelijke road map. Dit in tegenstelling tot de politieke platformen in de meeste democratieën. Ze missen niet alleen een road map binnen concrete en realistische kaders, maar zelfs een duidelijke bestemming. Geen wonder dat bijna 80% van de kiezers in de VS het gevoel heeft dat het land op de verkeerde weg is. De cijfers in de meeste EU-landen zullen niet veel beter zijn.

De politieke klasse in liberale democratieën zal hervorming van het politieke systeem zal lang mogelijk blokkeren – er zijn teveel baantjes te vergeven, te veel leuke photo-ops bij internationale ontmoetingen – maar de druk van kiezers neemt toe. Cyberactivisten over de hele wereld dringen aan op meer controle van de kiezer op de overheid. De Australische politieke partij Senator Online wil een directe ‘cyberdemocratie’ waarbij kiezers beslissen hoe parlementsleden stemmen op alle wetsvoorstellen. Het Zweedse Aktiv Demokrati wil een open source wiki-platform om kiezers te laten bijdragen aan de formulering en uitvoering van regeringsbeleid.

Participatieve democratie Alomtegenwoordige toegang tot het internet maakt participatieve democratie nu mogelijk, maar om doeltreffend te zijn moet planning centraal staan. De mogelijkheden zijn legio. Laat kiezers aangeven welke vijf problemen de prioriteit moeten hebben (bijvoorbeeld armoede, onderwijs, of milieu) en laat iedere geïnteresseerde – individuele kiezers, vakbonden, organisaties uit het bedrijfsleven, universiteiten, religieuze groeperingen – beleidsplannen formuleren met concrete doelstellingen en realistische begrotingen voor de komende vijf jaar, die de prioriteiten van de kiezers weerspiegelen. Laat de kiezers beslissen over het beste plan en laat ze stemmen voor een regeringsleider die een kabinet samenstelt om het plan uit te voeren.

Een plan voor de algemene richting van het land op basis van prioriteiten van de kiezer zou de democratie dichter bij de logica van Aristoteles brengen. Cyberdemocratie zou ook de instemming hebben van Norbert Wiener, de geestelijke vader van de cybernetica. Deze nieuwe wetenschap, vernoemd naar het Griekse woord ‘kybernetes’ (stuurman of loods), wordt toegepast in moderne technologieën zoals de vliegtuigen met automatische piloot. Cybernetica is gebaseerd op een proces dat uit drie stappen bestaat: plannen, kwantificeren en sturen. Plannen bepaalt waar je naartoe wilt, kwantificeren definieert de parameters om er te komen, en sturen is het begeleiden van het proces om de vooraf gedefinieerde bestemming te bereiken binnen de aangegeven parameters. In feite zijn de vijfjarenplannen uitgevoerd door de technocratische Chinese regering gebaseerd op hetzelfde principe.