Lessen in lawaai

Wie gepest wordt en zich daarvoor schaamt, doet er goed aan de stilte te doorbreken met een schreeuw van jewelste. Het kan je leven redden. Wat dat betreft hebben de ouders Ribberink er uitstekend aan gedaan om de zelfmoord van hun zoon Tim onder de publieke aandacht te brengen. Ze zullen hun zoon er niet door terugkrijgen, noch zal het pesten erdoor uit de wereld worden geholpen, maar het doorbreekt de stilte van vele andere gepeste kinderen die met zelfmoordfantasieën rondlopen.

Als kind roste ik alle klootzakken in elkaar, want ik geloofde in Bruce Lee. Toch lekte alle kracht en onverschrokkenheid die ik in mijn verbeelding aan den dag had gelegd als uit een onzichtbaar gat weg wanneer ik oog in oog met hen stond. Dat de klootzakken eigenlijk klasgenoten waren waar ik dolgraag bij wilde horen, maakte het er niet gemakkelijker op. Het weerhield mij om hulp te vragen.

In stilte rechtvaardigde ik dat door een voorbeeld te nemen aan Bruce Lee, die ook nooit om hulp riep. Waanzin, natuurlijk. En op een dag had ik er schoon genoeg van. Dat was toen ik werd vastgehouden terwijl anderen bezig waren mijn jas om mijn hoofd vast te knopen. Ik kreeg het gevoel dat ik stikte. En zonder dat ik het wilde, begon ik hard te schreeuwen. Omdat ik bleef schreeuwen, werden ze bang en renden weg. Ik werd met rust gelaten voortaan.

Toegegeven, mijn ervaring is niets vergeleken bij degenen die hun leven lang worden gepest en uiteindelijk de hand aan zichzelf slaan.

Onmacht, het hele vraagstuk van pesten is ervan doordrenkt. Dat geldt ook voor de verklaring die pastor Marinus van den Berg namens de familie Ribberink aflegde in het gemeentehuis in Denekamp. ‘Pesten is geen natuurverschijnsel waaraan niets tot weinig gedaan kan worden,’ zei hij. Maar hij kon niet voorkomen dat de onmacht doorklonk in zijn voorstel om zelfverdedigingsporten zoals karate of judo onderdeel te laten zijn van het sportonderwijs. Het is als een kind van jongs af aan wiskunde of godsdienst onderwijzen in de hoop dat hij later een bètastudie gaat doen of een godvrezend mens wordt.

Jongens als Tim houden niet van sport, en al helemaal niet van vechtsport. Die zonderen zich liever af, om te lezen en te dromen. Tim wist bijvoorbeeld alles over de Tweede Wereldoorlog. De idee dat we hem kunnen leren om een overtuigende karatetrap of armworp uit te voeren, is dan ook niet realistisch. Het is dwingelandij geboren uit, jawel, onmacht.

De vraag die Tims zelfmoord oproept, is niet hoe we pesten moeten stoppen. Dat vergroot de onmacht alleen maar. Ouders zullen nooit helemaal kunnen voorkomen dat hun kinderen pesten of gepest worden. Nee, de vraag die we moeten stellen is hoe we zelfmoord ten gevolge van pesten kunnen voorkomen.

Weleens van Casey Heynes gehoord? Deze Australische jongen van destijds 15 jaar werd in 2011 op slag wereldberoemd. Hoe? Hij gaf zijn leeftijdgenoot en nemesis Richard Gale een even imponerende als angstaanjagende koek van eigen deeg gaf. Het is allemaal te zien op een Youtube-filmpje , nota bene gefilmd door een vriend van pestkop Richard zelf, die dacht dat hij goede sier zou maken door Casey te vernederen.

Het filmpje is al meer dan 12,5 miljoen keer bekeken. In de vele interviews die de geweldenaar met het uiterlijk van een vriendelijke reus inmiddels heeft gegeven, stelt hij te hebben gehandeld in een bevlieging. Pure zelfverdediging. Na jaren gepest te zijn sloeg hij ineens door. Hij grijpt zijn overmoedige kwelduivel beet, tilt hem hoog in de lucht en smijt hem genadeloos tegen de betonnen vloer. Richard kan nog nauwelijks op zijn benen staan. En Casey wordt een held voor velen, een icoon in eigen land. Zelf popidool Justin Bieber maakt speciaal tijd vrij om hem te ontmoeten. Het kan verkeren, want nog geen maand voor zijn verzetsdaad overweegt Casey serieus zelfmoord te plegen.

In de verklaring die de ouders Ribberink via de pastor naar buiten hebben gebracht, staat dat Tim niet zielig was. De pesterijen zouden hem naar eigen zeggen sterker hebben gemaakt. Ook zou hij zich graag hebben laten inspireren door de woorden van Winston Churchill: Never, never, never give up! Churchill, de enige Europese leider die niet onder de druk van Hitler bezweek. Maar zelfs Churchill had machtige vrienden nodig om de oorlog tegen Hitler te winnen, terwijl Tim een uitzichtloze, eenzame strijd voerde in zijn hart. Hij had de masochistische waan sterker te worden door in stilte te lijden. Hij verzweeg zijn worsteling − en zag niet in dat hij daarmee alleen maar zichzelf kastijdde, ja zelfs zijn eigen dodelijkste pestkop werd. De woorden van Churchill dienden ter bezwering van de eigen suïcidale aanvechtingen, maar ze hebben niet mogen baten. Ach, in zo’n stille strijd zou ook Churchill het onderspit hebben gedolven.

Maar Tim doet wel degelijk íets. Hij laat een briefje na, gericht aan zijn ouders. Hij wil niet dat ze met schuldgevoelens achterblijven. De ouders publiceren het briefje in de vorm van een rouwadvertentie in de krant − en doorbreken de stilte die hun zoon de dood in heeft gejaagd. Het is een moedige poging hun verlies niet vergeefs te laten zijn.

Sommige mensen sterven liever dan dat ze hard worden, aldus schrijver en ervaringsdeskundige Arthur Japin in een interview met de Volkskrant van 10 november jl. Het klinkt als een bewuste keuze, een overtuiging, maar dat is het niet. Het is onmacht. Hoe die ooit te transformeren in daadkracht en te blijven leven? Ik denk dat het begint met lawaai maken. Dat is precies wat de ouders Ribberink namens hun zoon hebben gedaan. Je hoeft niet hard te worden om lawaai te kunnen maken.

Saïd El Haji is schrijver van het boek De Aankondiging. Zijn artikelen verschijnen ook op zijn weblog en je kunt hem ook volgen op Twitter