Let op etnische stereotypen tijdens het WK 2014

Een belangrijk onderdeel van institutioneel racisme is de culturele erfenis van anti-zwarte vooroordelen. Deze erfenis is in bijna vijf eeuwen opgebouwd en werkt nog steeds onbewust door in onze cultuur, in bijvoorbeeld geïnternaliseerde etnische stereotypen over ‘zwartheid’.

Geïnternaliseerd Een zeer helder voorbeeld hiervan is de geneigdheid van sportverslaggevers om zwarte atleten in lichamelijke of ‘dierlijke’ termen te duiden in tegenstelling tot witte atleten. Ook culturele stereotypen – zoals de ‘onbetrouwbare, gladde Zuid-Amerikaan’ – komen goed naar boven in sportverslaggeving. Dit fenomeen is in verschillende landen onderzocht. In Nederland heeft Jacco van Sterkenburg een eerste grote studie naar etnische stereotypen bij voetbalcommentatoren gedaan.

Voor de helderheid: het is dus niet zo dat sportverslaggevers racisten zijn. Racistische stereotypen zijn institutioneel ingebed in onze cultuur, en daarmee ook door ons geïnternaliseerd als onder andere (al dan niet bewuste) vooroordelen, en manifesteren zich op allerlei terreinen.

Bewustzijn Ik geloof dat de eerste stap in het verhelpen van deze – uiteindelijk zeer schadelijke – vorm van institutioneel racisme een bewustzijnsproces is. Als u geen tijd hebt om studies zoals die van van Sterkenburg door te spitten stel ik voor dat we tijdens het WK in Brazilië alert gaan zijn. Niet om de voetbalcommentatoren te verketteren of te veroordelen, niet om onszelf beter te voelen omdat wij het wel doorhebben. Maar om hierover met elkaar te praten via een eerlijk, open en feitelijk debat.

Let daarom goed op hoe in de wedstrijden van dit WK etnische en/of culturele stereotypen worden toegepast door commentatoren.

‘Afrikaanse tegenstander’ Als voorbeeld een stukje uit de samenvatting op NOS van de wedstrijd tussen Nederland en Ghana op 31 mei. Op 1:06 duidt de verslaggever ‘een wilde tackle van achter’ als iets ‘dat je vaker ziet met een Afrikaanse tegenstander’. (Met dank aan Jose Machucha van Grinsven voor de link).

Ten eerste is het essentialistische ‘met een Afrikaanse tegenstander’ opmerkelijk. Alsof voetballers uit alle landen van dat enorme continent – van Marokko tot Sierra Leone tot Mozambique tot Zuid-Afrika – allemaal hetzelfde venijnige karaktertrekje hebben. Het lijkt er met andere woorden erop dat ‘Afrikaans’ een onbewust codewoord is voor zwart.

Ten tweede zijn wilde tackles van achter uiteraard een universeel fenomeen in het voetbal. Het gebeurt overal en het is overal verboden. Als de scheidsrechter – of hij nou ‘Afrikaans’ is of niet – het ziet zal hij een dergelijke tackle beboeten met een gele of rode kaart.

Afijn, laten we tijdens het WK 2014 dus goed opletten. U weet maar nooit, misschien zal het op lange termijn helpen.

Dit artikel staat ook op de website van Zihni Özdil