Liken om te overleven

De puurheid van de mens is tegenwoordig onderhevig aan de sociale interactie op de diverse vormen van social media. Dat deze term, social media, op zichzelf al een dubieuze benaming is voor digitale media die eigenlijk verre van sociaal zijn, deert velen onder ons echter niet. Want elke dag maken we ons met z’n allen (on)schuldig aan het digitaal geven van aandacht en erkenning en het némen van aandacht en erkenning. Elke vierentwintig uur veroveren wereldwijd vele tientallen miljoenen deelnemers aan het digitale socialiseringsproces miljarden likes, duimpjes en shares. Een schijnbaar holle en gemakzuchtige manier van aantonen dat je er bent, net als die ander. Dat je leeft en een leven hebt. Net als die ander. En vooral dat je gezien wilt worden. Ook net als die ander.

Een en ander klinkt enigszins negatief en brengt mensen wellicht al gauw in een verdedigende ‘ja maar…’-sfeer. Want wat weinigen zullen toegeven, is het feit dat elke deelnemer aan het social media-gebeuren opbloeit van een like’je. Het geeft een bevestigend gevoel van sympathie, betrokkenheid en een ‘ik mag er zijn’- besef en dat sterkt een mens. Hierbij moeten we echter wel iedereen en vooral onszelf op gepaste wijze in bescherming nemen tegenover de grote, boze like-massa én onszelf. Want de scheidslijn tussen vrijwilligheid en afhankelijkheid is soms flinterdun en vaak onzichtbaar. En hou daarbij in de gaten dat niet altijd alles is wat het lijkt.

Wanneer we dit onbewuste kuddegedrag – want dat is het – herleiden tot de daadwerkelijke behoeften van een mens, dan komen we via de piramide van Maslow al snel tot de ontdekking dat de ‘behoefte aan sociaal contact’ de belangrijkste behoefte van een mens is, na de (nog) levensurgente(re) zaken als voeding, veiligheid en zekerheid. Waarschijnlijk ken je de alternatieve piramide, waaraan op ludieke maar tevens veelzeggende wijze de behoefte ‘WiFi’ is toegevoegd, nog voor voeding. Het kenmerkt de huidige situatie en de noodzaak van leven in deze digitale levensdimensie. De twee stappen die volgen op deze ‘behoefte aan sociaal contact’ zijn vervolgens de ‘behoefte aan waardering en contact’ en daaropvolgend ‘zelfontplooiing’. Wanneer we deze Maslow-methode ontleden, dan maakt dat veel duidelijk over onszelf, hoe we functioneren en dat dit een logisch gevolg is van de evolutionaire behoefte van de mens om niet ongezien te blijven en ertoe te doen. Een universeel en menselijk feitje waar we ons dus niet voor hoeven te schamen.

Nu we openlijk en zonder schroom, met dank aan Abraham Maslow, mogen toegeven aan ons eigen en andermans like-gedrag op social media, kunnen we deze like-hype vervolgens globaal indelen in negen categorieën, waarbij elk soort like een duiding krijgt:

1. Ons-kent-ons-like Dit wordt bedoeld met het klakkeloos liken van berichten en foto’s van bekenden (lees: van contacten die je uit het wild kent tot contacten waarvan je nog niet eens de naam bij de juiste profielfoto kunt plaatsen en alles daartussenin). Hierbij doet het er eigenlijk niet zoveel toe wat er gepost is, misschien heb je het bericht onder de naam zelfs nog niet eens gelezen en hierdoor gemist dat je (on)bekend contact zojuist de volle luier van de baby heeft verschoond. Of loop je het risico dat onzorgvuldigheid resulteert in een ongepaste like voor het overlijden van een dierbare. De ons-kent-ons-like wordt veelvuldig gesignaleerd op sociale netwerken waar het merendeel van de followers en contacten elkaar oppervlakkig tot goed denkt te kennen. Deze vrijpostigheid die inzet op een ‘wij-tegen-de-rest-gevoel’ genereert daardoor ook veel likes aan jouw adres, waardoor dit soort likes zichzelf kunstmatig in stand lijken te houden. Een win-winsituatie dus.

2. Goodwill-like Je ziet een bericht of foto langskomen van een goede bekende die je bijvoorbeeld onlangs heeft geholpen met het uitleggen van een lastige wiskundecase. Je hebt er veel aan gehad, dus het minste wat je – na het hartelijk bedanken voor de hulp – nog kunt doen is een update liken. Op zich doet het er niet eens zoveel toe wat deze statusupdate betreft; je toont in elk geval goodwill als indirecte dank. En dat je dan net dat bericht hebt geliket waarin je contact in een orang-oetangpak te zien is in Artis – want: yolo -, doet er even niet toe. De daaropvolgende reclamemeldingen die Mark Zuckerberg en zijn Facebookmatties vervolgens blijven versturen met betrekking tot de entree van dierenparken neem je dan maar op de koop toe. Het geven van een waardering kan immers tot veel voldoening leiden. Daar kan een ongewenste reclame niet tegenop.

3. Jij-liket-alles-van-mij-dus-like-ik-terug-like Iedereen kent de types uit de vriendenlijst waarvan het lijkt alsof ze enkel zijn gefocust op jouw berichten, ook al lijkt er geen enkel verband te bestaan tussen de desbetreffende update en de belevingswereld van dit contact. Het zijn doorgaans zeer aimabele en empathische personen, waar je in het dagelijkse leven ook op kunt rekenen en vertrouwen (en daardoor op de, al dan niet virtuele, zenuwen kunnen werken). Maar pas op: de vaak mistige scheidslijn tussen betrokkenheid en zelfingenomenheid kan een kwetsbare overlap vertonen. Onzekerheid kan ook nog een rol spelen. Tip: like gerust terug, maar met mate. Want voor je het weet is jouw scheidslijn in de optiek van anderen ook onderhevig aan dezelfde gevreesde mistige en vertwijfelende scheidslijnen.

4. Voor-wat-hoort-wat-like Niet te verwarren met like nummer twee in dit overzicht. Want de ‘voor-wat-hoort-wat-like’ is een geniepige. Dit uit zich onder andere in het feit dat je opeens een like ontvangt van een minder bekend, zo niet vaag, contact die bijvoorbeeld zojuist een bedrijf is begonnen en verlegen zit om reclame, en dus ook inzet op het planmatig, commercieel en indirect jagen op likes. Wees op je hoede en weeg af of de posts van deze persoon het liken daadwerkelijk intrinsiek waard zijn. Zo niet, dan doe je het niet. Waarschijnlijk zul je daarna ook nooit meer een like terug hoeven verwachten van deze persoon. Maar of je dat jammer moet vinden is de vraag.

5. Groepsdruk-like Weet je het nog? Dat we allemaal kuddedieren zijn? Dit gevoel komt nadrukkelijk naar voren wanneer er een bericht in je timeline verschijnt dat inmiddels door 12.963 personen is geliket. Wat volgt is een gevoel van: ben ik nu werkelijk nog de enige die deze post niet gewaardeerd heeft met een like-duimpje? De virtuele groepsdruk neemt vervolgens toe, evenredig aan een lichte vorm van verwondering en een gevoel dat zich tegelijkertijd afvraagt of je er nog wel bij hoort. Grote kans dat je klikt op ‘vind ik leuk’, ook al lijkt het blijkbaar mega populaire gerecht op de foto, van deze zogenaamde fitbabe, een compositie van radioactieve spruitjesbavarois gegarneerd met gequinoade bechamelsladressingsaus die al een keer is gegeten. Maarja, die bijna 13.000 likers zullen er wel verstand van hebben. Et voila, je like is een feit!

6. Sympathie-like Wanneer je lievelingshamster met een pootje in het loopwiel terecht is gekomen en daardoor enkele tientallen keren is rondgeslingerd en daardoor zijn (m/v?) nekje heeft gekneusd, waardoor hersencelschudding en een vreemde stand van het kopje ten opzichte van het rompje een pijnlijk feit is en dit wordt gepost op bijvoorbeeld Facebook, eventueel aangedikt met een traumatiserende foto van het slachtoffertje, dan staat binnen de kortste keren je hele vriendengroep in de rij om te sympathiseren door middel van een like en als het meezit een bijpassende tekst als reactie. Omdat dit tot voor kort een manco was in de like-hype – waar waren emoticons die niet enkel liken maar een bijpassende, in dit geval, droevige en meelevende emotie kunnen overbrengen in de vorm van een huilende likesmiley ? – heeft Zuckerberg B.V. hier reeds een breder assortiment emoticons toegevoegd aan de florerende like-scene. Hij moest wel, want de teller aan leden (en inkomsten) mag immers geen dalende lijn laten zien. Hoe goed bedoeld ook, de likes dienen als troost, de lievelingshamster is er echter niet beter van geworden. Het baasje wellicht wel.

7. Emotionele-like Facebook en alle andere mediagiganten zijn bij uitstek de plek waar indirect maar vooral ook direct een insinuerende manier van mededelen kan worden gebombardeerd tot een likemachine/troostmedium. In het kader van ‘dan heb ik meteen iedereen die ik ken bereikt’ wordt een plausibele reden geuit om over te gaan tot veelzeggende teksten die tegelijkertijd ruimte laten voor invulling. Achter deze meldingen kan groot leed schuilgaan – waarom zo cryptisch? – of groot klein leed – waarom zo cryptisch? – waarvan de lezer in veel gevallen maar moet gissen naar de intentie, omvang en invulling. Medeleven is vaak op z’n plaats, ook al weet je nog niet wat er nu daadwerkelijk aan de hand is. Leve de smiley die de like vervangt, of het bosje bloemen dat tot voor kort een heftige en nadrukkelijke rol speelde maar om een of ander vage reden weer uit het likelandschap is verdwenen…

8. Vertederende-like Deze like komt zeer veelvuldig voor en is veruit favoriet onder de digitale erkenningzoekers, wij allen dus. Ik maak me ook regelmatig schuldig aan het me ongegeneerd laten vertederen door een post met een filmpje of foto van een jonge twee- of viervoeter, met vacht of zonder vacht. Het lijkt alsof de hele wereld, behalve ik, huisdieren en/of kinderen heeft én daar ook nog eens veelvuldig hilarische foto’s en video’s van maakt. Tip: schaf dus een dier aan of produceer een kind en ga aan de slag met het ensceneren van leuke, likeable situaties. Vergeet hierbij niet de camera te hanteren, liefst op het juiste moment. Schroom niet om de scene nogmaals te herhalen, zo spontaan mogelijk, om dat perfecte shot te krijgen. Post op Facebook of Instagram en de likes, hartjes, oehhs en aaahhs stromen binnen. Dat moet toch een fijn gevoel geven, niet?

9. Ik-zie-alles-maar-like-zelf-nooit-like Dit is dus eigenlijk geen soort van like, maar meer een type mens. Een digitale voyeur die alles weet en moet weten maar nooit enige blijk van waardering door middel van bovenstaande punten zal geven. Deze mensen posten zelf ook vrij weinig tot niets (slapend contact), zijn wel nieuwsgierig en willen betrokken blijven, maar missen waarschijnlijk het evolutionaire gen dat uiting geeft aan betrokkenheid, erbij willen horen en kuddegedrag. Op zich heel knap, maar in de social media-wereld een beetje een outlaw. Maar je kunt het ook omdraaien: misschien heeft deze persoon gewoon minder erkenning nodig uit de digitale fake-wereld en haalt hij de behoeften uit de werkelijkheid. Misschien stuurt hij of zij een oldskool kaart per post of een app’je waarin medeleven of geluk gedeeld wordt? Waarschijnlijk zit juist deze persoon prima in zijn velletje en is het een krachtige persoonlijkheid die belt om te vragen hoe het met het nekje van de lievelingshamster gaat? En wellicht laat hij zich niet uit het veld slaan bij prachtige gerechten – al dan niet voorzien van giftige of bedorven retrofilter – maar maakt hij zelf op basis van oma’s recept de heerlijkste stamppot met jus? Geluk haalt hij waarschijnlijk uit contacten met een beperkt groepje vrienden en kennissen en voldoening haalt hij uit zijn gezin, huisdieren, werk, hobby  en de sportzaal. Dit valt uiteraard te waarderen. En eigenlijk is het niet eens zo gek. Want tot voor kort, toen Facebook nog een fata morgana was, leken we allemaal nog op deze zeldzame personen, bij gebrek aan digitale gemaksinteractie. De kudde is dus verschoven, zowel in tijdgeest als in attitude en beleving. De behoeftenpiramide van Abraham Maslow zal echter toch altijd een rol blijven spelen in de levens van iedereen. Daar komt niemand onderuit. Of je het nu liket of gewoon, zoals vroeger, leuk vindt of niet.