Maak het GVB democratisch

Er is veel mis bij de leiding van het GVB. Directeuren die opzettelijk regels hebben genegeerd en waarden als ‘integriteit’ en ‘verantwoordelijkheid’ die niet werden opgevolgd. Met nieuwe directeuren en een verbeterplan is er nu een mooie kans om een einde te maken aan de cultuur van dure inhuur en vriendjespolitiek. Bovendien kunnen er nu beter passende, en dus lagere, directiesalarissen komen. Goede controle en aansturing voor het GVB is bij deze verbeteringen wel hard nodig. Door de Amsterdammers de baas over hun bedrijf te maken kunnen we dit doen: democratiseer het GVB.

Bij een referendum op 15 mei 2002 sprak tweederde van de Amsterdammers zich uit tegen verzelfstandiging van het GVB. Het GVB moest onderdeel van de gemeente blijven. Toch werd het bedrijf in 2006 verzelfstandigd. Het stadsbestuur schrijft: ‘de gemeente Amsterdam voelt zich gehouden aan de uitslag van het referendum inzake externe verzelfstandiging’, en ‘gedwongen door rijksregelgeving is het gemeentebestuur van mening dat externe verzelfstandiging de beste optie is voor het GVB en het openbaar vervoer in Amsterdam’. De conclusie werd als volgt verwoord: ‘Het gemeentebestuur van Amsterdam heeft ook te kennen gegeven het te betreuren, dat het zich nu niet langer meer kan conformeren aan de uitslag van het referendum inzake externe verzelfstandiging.’ 

Sindsdien blijkt elke keer weer op pijnlijke wijze hoe weinig zeggenschap de gemeente in de praktijk nog heeft over de NV GVB. Amsterdammers kunnen nauwelijks nog invloed uitoefenen als een buslijn geschrapt wordt, de prijzen stijgen of het vervoer onveilig is. En ook de gemeenteraad kan die Amsterdammers nauwelijks helpen. Sterker nog: het GVB gaat soms zelfs tegen de eigen wensen van haar enige aandeelhouder (het stadsbestuur) in. Zo verdienen alle directeuren al jarenlang meer dan de minister-president. 

De Raad van Commissarissen moet de directie van het GVB controleren. Uit een recent onderzoek blijkt dit niet zo effectief gebeurd te zijn. Er blijkt dat ‘structureel sprake is geweest van bestuurlijk gedrag dat niet voldoet aan de regels van good governance. Dit betreft aspecten van regels van integriteit, rechtmatigheid, doelmatigheid en verantwoordelijkheid. Deze constatering betreft de toenmalige directie.’ Ook ‘zijn er feiten vastgesteld van (het vermoeden van) het opzettelijk negeren van geldende wet- en regelgeving en/of het negeren van interne GVB regels.’ Forse kritiek dus die nu leidt tot een actieplan om het GVB te verbeteren. Maar een beter en democratischer toezicht zou hier niet bij misstaan. 

Een initiatiefwet van SP, PvdA, GroenLinks en D66 wordt binnenkort vermoedelijk door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen. Deze wet maakt het mogelijk dat het openbaar vervoer gegund wordt aan een eigen vervoerder. De regels vanuit de Europese Unie bepalen daarbij wel dat een overheid voldoende zeggenschap over deze vervoerder heeft. Amsterdam mag dit dus alleen doen als zij het GVB zelf ook voldoende kan aansturen. 

De initiatiefwet biedt nieuwe kansen voor het GVB: een bedrijf dat nu net zo efficiënt opereert als commerciële vervoerders. Door nu het GVB verder te verbeteren en doordat hoge aanbestedingskosten voorkomen kunnen worden, heeft het Amsterdamse openbaar vervoer nu de kans om de meest efficiënte vervoerder te worden. Bovendien kan het Amsterdamse openbaar vervoer gaan behoren tot het meest democratische openbare vervoer. 

Er is nu een kans om het GVB te democratiseren en de verzelfstandiging terug te draaien. Het argument dat het stadsbestuur in 2006 gebruikte om de referendumuitslag te negeren en toch over te gaan tot verzelfstandiging geldt nu niet meer. We kunnen nu een democratische dubbelslag slaan: publieke zeggenschap over ons openbaar vervoer èn het naleven van de referendumuitslag. Een gouden kans voor ons openbaar vervoer, onze democratie en dus voor de Amsterdammers.