Medewerkers van bedrijven kunnen veel leren van kunstenaars

Onlangs werd bekend dat kunstenaars vaker dan andere werkenden een relatief laag bruto jaarinkomen hebben. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat meer dan de helft in de periode 2013 tot 2015 minder dan 30.000 euro bruto per jaar verdiende. Terwijl het in vergelijking met andere werkenden met hetzelfde opleidingsniveau, logisch zou zijn als ze minstens 60.000 euro bruto per jaar zouden verdienen. Kunstenaars moeten niet hun kunst maar hun manier van werken verkopen. Door de technologische ontwikkelingen veranderen de eisen die bedrijven wereldwijd stellen aan hun medewerkers. Precies de vaardigheden en werkwijzen waar kunstenaars goed in zijn, worden steeds belangrijker voor bedrijven in de veranderende arbeidsmarkt. Daar kunnen beide partijen hun voordeel mee doen.

In hun rapport The Future of Jobs publiceerde The World Economic Forum de bevindingen van hun onderzoek naar vaardigheden die werknemers in 2020 zullen moeten hebben. De snelle ontwikkelingen op het vlak van artificiële intelligentie, lerende machines, robotisering, nanotechnologie, 3-D printing en biotechnologie zetten bestaande business modellen en de arbeidsmarkt op z’n kop in de komende jaren. Hier zullen medewerkers van bedrijven hun vaardigheden op moeten aanpassen. Wat opvalt in het rapport is dat creativiteit een van de top 3 vaardigheden is geworden voor werknemers. Reden genoeg voor bedrijven om de mindset van kunstenaars toe te laten in de bedrijfsvoering. Maar er is meer dan alleen creativiteit wat medewerkers van bedrijven kunnen leren van kunstenaars.

Creativiteit is het vermogen om iets nieuws te scheppen. Een nieuw concept, object of een nieuwe manier van kijken, of wanneer een originele oplossing voor een probleem wordt gevonden. Kunstenaars zijn hier goed in. Ze zijn altijd op zoek naar iets nieuws en kunnen daar ook gestalte aan geven. Om tot iets nieuws te komen zal een kunstenaar eerst een tijdje lummelen, dan proberen, testen, falen, leren en opnieuw proberen. Er zal iets ontstaan zonder vooraf te weten wat dat zal zijn. Het niet vooraf vastleggen van resultaten, geeft een allergische reactie bij (project)managers van bedrijven. Zij worden geacht te sturen op tijd, kosten en resultaten. Toch is deze iteratieve werkwijze van kunstenaars waardevol in deze tijd van continue veranderende omstandigheden.

Het is net als de reis die je onderneemt waarvan de bestemming nog niet vaststaat en waarbij de landkaart steeds verandert. Het reizen zelf is een doel op zich en je hebt de ruimte je te laten leiden door inspirerende ontmoetingen en toevallige gebeurtenissen. De kunstenaar weet precies welke weg hij moet nemen zonder een voorgenomen bestemming te hebben. In een op resultaat en efficiëntie gericht bedrijf is er helaas vaak weinig ruimte voor het nemen van deze omweg zonder routeplanner.

Aan de basis van de mentaliteit van kunstenaars ligt het besef dat alles om ons heen een constructie is. Elke kunstenaar weet dat de manier waarop onze omgeving er uitziet, veel van het het gedrag wat we vertonen en hoe we de wereld georganiseerd hebben, vooral het gevolg is van menselijk maken. Dat geldt voor de huizen, de bedrijven en de steden waarin we leven en voor het democratische systeem, de rechtspraak en de religieuze regels waarnaar wij leven. Dit besef geeft kunstenaars de mentale vrijheid om alles fundamenteel anders voor stellen. Net als computerhackers snappen ze de achterliggende codering en kunnen die anders programmeren. Medewerkers van bedrijven laten zich vaak vooral leiden door de doelstellingen van de organisatie, houden zich aan de (ongeschreven) regels van de eigen beroepspraktijk. Ze zijn gericht op dat wat goed is voor het bedrijf. Maar het goed doen is wat anders dan het goede doen.

Een van de klassieke vaardigheden van kunstenaars is de boel ontregelen. Ze doen empathisch onderzoek en komen met een onverwacht perspectief. Ze stellen kritische vragen, confronteren of shockeren. Wanneer dit kritische denken welkom is, zorgt het voor reflectie op de eigen bedrijfsvoering met de vraag: zijn we eigenlijk wel het goede aan het doen?

De kunstenaar is getraind in het omgaan met complexe situaties en comfortabel met niet-weten wat het gaat worden. Hij weet dat wanneer iets wat kwaliteit heeft zich aandient, hij het zal herkennen. Die kwaliteit is persoonsgebonden, emotioneel en dus subjectief. Het werkt als liefde op het eerste gezicht: je komt een ruimte vol mensen binnen maar je ziet in één oogopslag die aantrekkelijke persoon staan. De Franse filosoof Roland Barthes maakte in zijn boek Camera Lucida onderscheid tussen het studium en het punctum van een foto. Het studium is een rationele en objectieve beschrijving van wat er allemaal op de foto te zien is, zoals de tijd en plaats waar deze genomen is. Het punctum is het punt in foto waar de beschouwer een diepe emotionele band met de foto aangaat. Het punt wat de kijker ráákt.

Besluiten in bedrijven worden eerder gemaakt op basis van algemeen geldende, rationele, objectieve feiten dan op basis van persoonlijke, subjectieve, emotionele keuzes. De laatste functioneren niet goed als onderbouwing op het moment dat er verantwoording aan anderen afgelegd moet worden. Daar zet kunstenaar iets heel moois tegenover: persoonlijk auteurschap. Wat ze maken gaat niet over iets, het is iets. Sterker nog: wat kunstenaars maken, zijn ze zelf. Dit maakt ze kwetsbaar. Kritiek op het werk is in feite kritiek op de persoon. Toch durven ze die confrontatie aan te gaan en staan ze volledig voor wat ze maken. Zij dragen er de volle verantwoordelijkheid voor en zijn er op aanspreekbaar. Dit is misschien wel de belangrijkste les die medewerkers van bedrijven van kunstenaars kunnen leren. Om na schandalen in bijvoorbeeld de bankensector, de voedselindustrie en de autoindustrie het vertouwen van de consument terug te winnen.