Mijn witte reet

De meeste mensen denken dat hun mislukkingen te wijten zijn aan externe omstandigheden terwijl succes is gebaseerd op hun eigen talenten en/of strategisch inzicht. Tot enige dagen geleden dacht ik er niet veel anders over. Dat kwam omdat ik mij niet bewust was van mijn witheid. Mijn identiteit werd door heel wat bepaald maar niet door mijn huidskleur. Zelfs de profetische film van Sunny Bergman maakte op mij geen indruk. Ik verstoutte mij zelfs kanttekeningen te plaatsen bij de door deze cineaste in beeld gebrachte stelling: ik dankte alles aan mijn wit privilege.

Blinde vlek Enige dagen geleden heeft Joris Verheijen mij gewezen op de blinde vlek in mijn denken. Ik mag dan onvoldoende witheidsbesef hebben, juist daarom hebben zich in mij onbewuste stereotypen vastgezet over personen van kleur. Daar hoort ook een superioriteitsgevoel bij. Dit doet in het verborgene zijn werk en dat leidt dan tot opiniebijdragen waarin ik meningen, opvattingen en strategieën van een Quinsy Gario of van een Mitchell Esajas bestrijd. Ik denk misschien echt dat ze ongelijk hebben maar in feite is het superioriteitsgevoel in het onderbewuste aan het werk.

Noem het ethische politiek. Noem het imperialisme van de geest. Het wit privilege is de katalysator van een koloniale houding die ertoe leidt dat ik Sylvana Simons of Jeffrey Afriye niet eerbiedig en schuldbewust volg maar juist beweer dat ze matig tot slecht geïnformeerd zijn en onzin verkopen. Ik ging zelfs zover als witte een eigen beeld te scheppen van een multiraciale maatschappij. En dan had Joris Verheijen niet eens opgemerkt, dat ik de zwarte bewustzijnsbeweging wel eens voor een rechtse rassenleer  heb uitgemaakt.

Geselprocessie Laat ik eerlijk zijn. Aanvankelijk had ik niet veel op met het betoog van Joris Verheijen. Hij hoort thuis in een geselprocessie, dacht ik. Het gaat toch niet aan om personen te bestrijden, niet op grond van wat zij beweren, maar van waarom zij iets beweren. En dat waarom dan te zoeken in onderbewuste processen, aangejaagd door wit privilege, een onlosmakelijk onderdeel van de witte huid. U merkt, lieve lezer ik schrijf “wit” in plaats van “blank”. Er is dus iets aan het borrelen geweest en aan het broeien.

Joris Verheijen heeft me niet overtuigd. Althans niet in eerste instantie. Hij mocht dan vér zijn in zijn zelfonderzoek, hij blijft toch wit, besef ik achteraf.

Het lukte pas om de zaken goed in perspectief te krijgen op eerste Kerstdag in de avond, toen ik met de camera erop uit trok om de molens van mijn vaderstad in het donker te fotograferen. Door de koptelefoon kwam het geluid van NPO 1: een marathoninterview met Gloria Wekker. Zij vertelde over haar leven.

Dienstmeisjes Het gezin Wekker verhuisde begin jaren vijftig vanuit Paramaribo naar Nederland omdat vader Wekker rechten wilde studeren en dat kon niet in Suriname. Ze behoorden tot de middenklasse, want ze hadden in Paramaribo dienstmeisjes en een douche. In Nederland daarentegen moesten zij kleinbehuisd wonen en hadden geeneens een douche. Vader moest aan de kost komen als loopjongen op een kantoor terwijl hij rechten studeerde. 95% van de Nederlanders was kleinbehuisd en kende een douche alleen uit Amerikaanse bioscoopfilms maar met de Wekkers was dat anders. Dus dat was begrijpelijkerwijze een koude douche om het zo eens te zeggen.

Na zijn afstuderen kreeg vader Wekker gelukkig betere banen. Hij werd tenslotte directeur van het GAK in Nijmegen. Ze gingen wonen in een herenhuis. Gloria Wekker deed elf jaar over haar studie, of tien. Haar overleden broer bracht het net als zij ook tot hoogleraar, niet in de vrouwenbevrijding maar in de Engelse taal.

Toen ik deze biografie op de radio had gehoord, schaamde ik mij toch wel een beetje. Dat kun je je wel voorstellen als U mijn geprivilegieerde ontwikkelingsgang uitsluitend te danken aan mijn witte reet, vergelijkt met het lijden en de worsteling van Gloria Wekker.

Groots Ik heb kansen gekregen omdat mijn ouders mijn broer en mij tegen het dringend advies van de hele omgeving in toch naar het gymnasium stuurden. Mijn vader had net als iedereen in de buurt zes jaar lagere school en een vakopleiding. Wat hij met zijn kindereen wilde, was te hoog gegrepen en we zouden er bovendien groots van worden. We konden aan de universiteit studeren omdat er beurzen waren ingevoerd. Ik denk niet dat we dat hadden aangedurfd met het huidige leningenstelsel.

Nee, vergeleken met haar, heb ik het makkelijk gehad.

En dan durf ik ook nog kanttekeningen te plaatsen bij het denken van deze martelares.

Ik keek naar mijn vingers: in de duisternis van de avond leken zij nog witter dan anders, als ze in het licht van een bureaulamp hun dans maakten op het toetsenbord.. Net als mijn privilege en mijn onderbewuste. En zwart, zwart zouden ze nooit kunnen worden , die handen tenzij… tenzij – maar nu stuurde de witte superioriteitsgevoelens in mijn onderbewuste iets naar boven dat ik niet kan opschrijven.