Moet wetenschappelijke informatie altijd gratis zijn?

Dezer dagen plaatsen veel wetenschappers hun publicaties gratis online als eerbetoon aan Aaron Swartz, die onlangs een einde aan zijn leven maakte, nadat een officier van justitie vervolging tegen hem had ingesteld, omdat hij een groot deel van het materiaal van JSTOR toegankelijk had gemaakt. Dat is een betaalsite die voornamelijk is gevuld met wetenschappelijke artikelen, soms uit een ver verleden.

Dan moet je bijvoorbeeld twaalf dollar betalen voor een publicatie uit 1932.

Abonnementen op wetenschappelijke tijdschriften waren traditioneel een rib uit het lijf van elke instelling voor hoger onderwijs. De oplagen waren klein en de abonnementskosten bijgevolg hoog. Zo was in de praktijk up-to-date wetenschappelijke informatie een feitelijk monopolie van rijke landen, want alleen daar hadden ze universiteiten met een groot bibliotheekbudget.

Dankzij het internet is die wetenschappelijke-informatiekloof, althans voor een gedeelte, gedicht. Ook is het tegenwoordig veel goedkoper om een wetenschappelijk tijdschrift te produceren. Je zet het gewoon online.

Sommige mensen beweren zelfs dat het helemaal gratis kan als wetenschappers hun publicaties gewoon zelf op het internet zetten. Dat gebeurt in de praktijk ook steeds vaker. Het probleem is wel dat dan rijp en groen door elkaar staat en ook experts zijn dan niet in staat kaf en koren goed van elkaar te scheiden. Een behoorlijke redactie blijft nodig. Moet je het zo geschifte en gecontroleerde materiaal ook altijd voor niks in huis kunnen halen?

Moet dat dan allemaal gratis zijn? Je kunt natuurlijk zeggen: alles wat op kosten van de belastingbetaler tot stand is gekomen, moet het eigendom zijn van de hele mensheid. Wellicht, maar ook de volgende vraag is gewettigd: mag de belastingbetaler dan niet proberen iets van zijn investering terug te verdienen? En dan altijd? Of alleen bij sommige voor de economie en de ontwikkeling strategische artikelen?

En: geldt dat dan ook voor nieuwe technologieën, of mag elk bedrijf die zomaar gebruiken om winst mee te maken? Of mag de belastingbetaler dan misschien ook een graantje meepikken?

Let op: ik geef geen antwoord op deze vragen. Ik stel ze slechts. Waarom? Omdat het “alles moet maar gratis downloadbaar zijn?” een te gemakkelijke stelling is.

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu