Moord in de familie

Deze week dient de rechtszaak van mevrouw K., de oud-stewardess die in september 2008 haar man en dochter doodde met een bijl. De dochter studeerde aan de universiteit waar ik werk. De zaak heeft al de nodige aandacht in de media gekregen, omdat er een felle strijd woedt over de mogelijke rol die het antidepressivum Seroxat (werkzame stof: paroxetine) gespeeld zou kunnen hebben bij de geweldsuitbarsting van de vrouw.

Seroxat behoort tot de zogenaamde SSRI’s, medicijnen die hun antidepressieve werking ontlenen aan de selectieve remming van heropname van de neurotransmitter serotonine in het brein. Het zijn relatief populaire medicijnen die zeer veel worden voorgeschreven en redelijk tot zeer effectief zijn, mede afhankelijk van het type depressie waaraan iemand lijdt. Zoals bijna alle pillen, hebben ze echter ook bijwerkingen, zoals agitatie, manie, en uitbarstingen van agressie, vooral in de eerste paar weken na de start met de medicijnen. Dan is er vaak nog geen sprake van verbetering van de stemming, de persoon voelt zich nog net zo somber en hopeloos, maar er kunnen wel vervelende,   beangstigende bijwerkingen optreden.

De oorzaak van een moord toeschrijven aan de bijwerkingen van medicijnen, dat is bij mijn weten in het Nederlandse strafrecht nog nooit gebeurd. Dat komt onder andere omdat psychologen en psychiaters die in Nederland rapporteren over de persoon van de verdachte te weinig oog hebben voor de mogelijke rol van psychoactieve stoffen als oorzaak van agressief gedrag. Er wordt meestal nog wel gevraagd aan de verdachte of hij drank of drugs had gebruikt voorafgaand aan het geweldsmisdrijf, maar de hypothese dat ook voorgeschreven medicatie (denk ook aan benzodiazepinen zoals Valium, Seresta, Temesta) de impulsbeheersing kunnen verzwakken, wordt vaak niet onderzocht.

Daar komt nog bij dat er over de aanwezigheid van drank, drugs of farmaca bij de verdachte ten tijde van het misdrijf meestal geen objectieve gegevens zijn. We hebben in Nederland wetgeving die het mogelijk maakt om mensen die veel te hard rijden in hun voertuig een blaastest of bloedproef af te nemen, maar na arrestatie in verband met een geweldmisdrijf gebeurt dat niet. Dan prevaleert het verbod op schending van de lichamelijke integriteit. Tegelijkertijd heeft diezelfde overheid wel de bevoegdheid om iemand in een cel op te sluiten. Vreemd vind ik dat. Vooral omdat we uit onderzoek weten dat bij ongeveer 80% van de geweldsmisdrijven drank of drugs in het spel zijn.

Het lijkt me toch erg wenselijk om in dit soort gevallen, als iemand tenminste kort na het plegen van het strafbare feit wordt gearresteerd, een meting te kunnen doen van de aard en de concentratie psychoactieve stoffen in het bloed. Dan hoeft daar later voor de rechtbank geen twijfel over te bestaan. Ook mét dit type objectieve gegevens is het immers al ingewikkeld genoeg om inzicht te krijgen in het misdrijf in relatie tot de persoon van de verdachte.

Uit het buitenland zijn gevallen bekend van personen die door de rechter zijn vrijgesproken van schuld aan een moord, op grond van hun gebruik van SSRI’s. Zo werd een 76-jarige man die zijn vrouw, met wie hij volgens getuigen al 50 jaar een liefdevolle relatie had, wurgde onder invloed van 250 mg Zoloft (ook een SSRI) vrijgesproken (zie: http://www.antidepressantsfacts.com/TheAustralian.htm ).

De fabrikant van Zoloft, Pfizer, was echter niet overtuigd: “It is pure speculation that aggression is a side effect”, maar deze reactie is natuurlijk te verwachten als je je brood verdient met de verkoop van zo’n middel.

De rechter in de zaak van mevrouw K. staat voor de moeilijke taak de feiten op een rij te zetten en te wegen om uiteindelijk tot een oordeel te komen. De mogelijke rol van de medicijnen die mevrouw K. geslikt heeft, hoort bij die overwegingen. Maar eigenlijk staat de uitkomst van deze zaak al vast: de vrouw is dader, maar ook slachtoffer. Zoals meestal bij een moord in de familie.