Multinationals willen universiteiten in hun greep krijgen

Al anderhalve maand ligt op het bureau van minister Bussemaker een brief met het logo van Unilever. Eerste ondertekenaar is de research-directeur van dit wereldwijde voedsel- en wasmiddelenconcern, maar achter hem scharen zich zijn collega’s bij Philips, ASML, Océ, KPN, FrieslandCampina, NXP, Shell, Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel, AkzoNobel en DSM.

Wat willen zij? (.pdf)

Wij zien hier een ordinaire poging van een aantal grote en multinationaal opererende bedrijven om greep te krijgen op het Nederlandse onderzoeksbeleid en de inrichting van de universiteiten. 

Het wordt natuurlijk allemaal omfloerst gezegd. De researchdirecteuren van de grote bedrijven spreken de wens uit dat de universiteiten zich binden aan een soort landelijk onderzoeksbeleid met thema’s “die de sterke punten van het bedrijfsleven, de (toegepaste) technologische instituten en de wetenschap aan elkaar koppelen. Hierbij dient uiteraard ook (voldoende) aansluiting bij Europese programma’s zeker gesteld te worden”. Daarvoor is het dan wel noodzakelijk dat de Nederlandse universiteiten op de schop gaan, want die zijn – o schande – monodisciplinair bezig. Iedereen concentreert zich maar op zijn eigen vakgebied en van een koppeling is volgens researchdirecteuren geen of te weinig sprake. Multidisciplinair moet het zijn. Anders komt er niks terecht van wat zij de gouden driehoek noemen: een overheid en een hoger onderwijs dat zich als puntje bij paaltje komt door het bedrijfsleven laat regisseren.

Over dit onderwerp willen zij graag met topmensen aan de ministeries van Onderwijs en Economische Zaken een workshop houden. Zij verwachten blijkbaar dat de aldaar aanwezige ambtenaren en politici eerbiedig naar hun woorden luisteren. Gezien het karakter van het huidige kabinet, zal dat ook wel gebeuren.

Als je de brief een beetje zorgvuldig doorvlooit, dan zie je hoe het de researchdirecteuren voornamelijk om toepassingsgericht onderzoek gaat en niet om fundamenteel onderzoek, dat in eerste instantie geen goud bergen oplevert maar op den duur wel een technologische revolutie teweeg kan brengen. Vandaar die lofzang op het multidisciplinaire. Dat komt bij uitstek tot zijn recht als het gaat om direct toepasbare verbeteringen met behulp van bestaande technologie, “uitvindingen” die onmiddellijk geld opleveren.

Let ook op fijne zinnetjes als: “Verder is het van belang dat er in het financieringsmodel van publiek-private samenwerking ruimte is voor verschillende vormen van samenwerking (niet alleen op basis van cashbijdragen van bedrijven).”

Werkgelegenheid – premier Rutte benadrukte het zondagochtend nog eens bij WNL – wordt vrijwel uitsluitend geschapen door het MKB. In die sector ook vinden de echte vernieuwingen plaats en niet bij de grote, gevestigde bedrijven die allemaal op hun eigen manier in een of ander spoor zitten waar ze niet meer van af durven wijken. Zelfs bij ASML – ooit een jonge starter en een MKB-bedrijf, opgezet door mensen voor wie Philips in de eigen gelederen geen plaats meer zag  – zie je dit verschijnsel nu de kop opsteken. Het wordt in snel tempo een gevestigde tent met gevestigde belangen en een afkeer van avontuur.

Topsectorenbeleid met inbreng van topzware gevestigde machten brengt je in de wetenschap en de technologie altijd op platgetreden paden. Als Nederland werkelijk een innovatief hoger onderwijs wil krijgen, dan dienen we oude gevestigde mastodonten als Philips of Shell juist op een zekere afstand van de universiteiten te houden. Als professoren samen willen werken met grote bedrijven – en dan niet van uw en mijn belastingcenten – is daar absoluut niets op tegen. Maar als zij nog meer van hun onderzoeksvrijheid verliezen omdat zij moeten passen in een door mastodonten als Philips of Shell sterk beïnvloed onderzoeksbeleid in zogenaamde topsectoren, dan is het afgelopen met de werkelijke innovatie, dan wordt de bestaande technologie alleen nog maar verfijnd. Dan krijgt een Lorenz, een Kamerlingh Onnes, een Van der Waals geen aanstelling meer omdat zij niet in het plaatje passen of in de van boven opgelegde subthema’s in het onderzoek. Het is wat dat betreft nu al erg genoeg. Vernieuwing komt van gekke professoren, die samen met geniale studenten gaan zitten klooien. Kijk maar naar de geschiedenis van Broadcom. Zo werkt het in Californië. Zo werkt het ook hier.

Het wordt tijd dat de universiteiten zich ontdoen van remmende factoren zoals de lobby van het grote en gemakzuchtige bedrijfsleven. Beluister deze opiniebijdrage hier

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)