Na stilte komt de ratelende doodskop

4 mei, 20:00 uur – Twee minuten stilte, of toch niet? Dat is niet de vraag. Stilte houden is een zielsvoedende zegen. Wat ons na de twee minuten stilte te wachten staat, dat baart mij zorgen en maakt mij zwartgallig.

De Tweede Wereldoorlog is een diepe wond in het collectief geheugen van Nederland. Iedere aandachtige buitenstaander valt het op dat de felle antiautoritaire houding na het meemaken van het juk van de nazi’s en een zwijgende doch diepe schuldgevoel om het eigen gebrek aan moed om de joodse buren en stadsgenoten destijds in bescherming te nemen, nog altijd bepalend zijn voor de mentale en morele kompas van dit land.

Wat mij betreft kunnen we er niet genoeg bij stil staan, maar dan graag echt, innerlijk stil. Telkens, onderzoekend naar de betekenis van die nederlaag, hoe wij vandaag als individuen en als samenleving in de wereld willen staan en wat wij niet willen laten herhalen. Ja, de bevrijding verdient zeker onze aandacht. Dat te vieren is een mooie, waardige ode – al blijft de extreem snelle versmelting in 24 uur tijd van rouwen en feestvieren, mij, een verdwaalde Pers in de Lage Landen, zeer vreemd aandoen.

Maar de ruimte voor die waardevolle stilte op ons collectieve mentale kalender lijkt steeds meer te verschrompelen. Wij zijn omsingeld door ons eigen ongeduld: te willen spreken en niet een oor te luisteren willen leggen. We gunnen ons amper ruimte voor collectief herdenken en een gevoel van gezamenlijkheid. Wij eisen vooral erkenning van onze individualiteit op: onze mening zal en moet meetellen. Omdat geen enkel volk gezegend is met een onuitputtelijke schatkist aan zinnige meningen, bestaan we grotendeels uit het reageren op en liefs genadeloos neersabelen van andermans meningen. We leven in een misverstand dat voor het behouden en telkens uitvinden van een open samenleving genoeg is als we elkaar het recht op beledigen gunnen. GeenStijl is de codenaam van het dominante discours van onze tijd.

Niet lang geleden schreef een beroemd cabaretier ter verdediging van deze attitude een artikel met de onbezonnen kop: ‘Woorden doen geen pijn’. De oude beschavingen daarentegen, zoals blijkt uit alle heilige boeken die wereldwijd zijn nagelaten, waren doordrongen van de kracht van het woord. Die wijsheid lijkt verloren en verbannen dankzij de grote misleiding van de democratie, het misverstand dat alle meningen evenveel waard zijn, onschuldig en onschadelijk.

Je publiekelijk uitspreken was ooit een hoge kunst, weggelegd voor degenen die zich hadden toegewijd aan het eigen maken van de anatomie van de zeggingskracht, verdiept in de historie van iedere metafoor en de gevoelige snaren die schuilde in iedere zinsopbouw. Anno nu is ieder rioolgeluid uit de primitiefste bodems van ons collectief onderbewustzijn tentoon te spreiden, tot kunst verheven. Atelier van Lieshout zet een ratelende grote doodskop op de vijfde mei neer op de Dam, zodat we vrijelijk en onbeschaamd, alle verzuchtingen en gevloek in elkaars gezicht kunnen spuwen. Dat alles zou de spiegel worden van onze samenleving. Ja, een stukgeslagen woordenspiegel op het plein dat bedoeld is om de ultieme plek te zijn voor onze verstilling. Nog onbestemder en verwarder hadden we de overgang van 4 naar 5 mei 2014 niet kunnen maken.