Naar de rechter om klimaatbeleid af te dwingen

Er waren alarmerende rapporten van het International Energy Agency (IEA), het Europese Milieu Agentschap (EEA) en vele anderen. Meer dan 180 landen spraken af binnen het Klimaatverdrag dat we de aarde niet meer dan twee graden zouden moeten laten opwarmen, omdat een grotere opwarming tot een gevaarlijke situatie zou leiden. Dat vinden duizenden klimaatwetenschappers ook en velen vinden zelfs twee graden al vrij veel.

Doha In Doha kwamen de leiders weer niet met een actieplan dat werkelijk zoden aan de dijk zet en laat zien dat ze het klimaatprobleem echt serieus nemen. Er werd afgesproken dat we weer verder onderhandelen en in 2015 met een nieuw akkoord (hopen te?) komen dat in 2020 pas in gaat…. Zucht.

En intussen blijven we uitstoten, tellen al die broeikasgassen op en zadelen we volgende generaties op met problemen die wij hebben veroorzaakt en zij amper meer kunnen oplossen.

De urgentie van het klimaatprobleem lijkt mij nu wel duidelijk. Dan is de vraag die rijst, als we dit allemaal weten, waarom gebeurt er dan zo weinig. Veel te weinig om de gevaarlijke klimaat­verandering te voorkomen. Veel te weinig dus, om te voorkomen dat we die grens van maximaal twee graden gemiddelde temperatuurstijging ten opzichte van het pre-industriële tijdperk gaan overschrijden.

Burgers Burgers zijn inmiddels begonnen. Er zijn honderden lokale energie coöperaties en er liggen vele tienduizenden zonnepanelen op de daken. Zij willen meer actie, ook van de overheid, om hen te helpen met versnellen, oa door salderen op afstand mogelijk te maken. Ook vele bedrijven in Nederland zijn koplopers op duurzaamheid­gebied, van Unilever en DSM tot vele kleine duurzame bedrijven en duizenden ZZP’ers. Ook zij geven aan dat voor een echter versnelling de overheid onontbeerlijk is.

Uiteindelijk is de grote gezamenlijke inspanning die nodig is om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen alleen mogelijk als ook de overheid een grote transitie inzet. Niet pappen en nathouden zonder budget, maar een enorme inspanning is nodig om versneld over te gaan op een duurzame energievoorziening met enorme CO2 reducties.

Naar de rechter Actieorganisatie Urgenda heeft de overheid een brief gestuurd. Die ligt nu bij alle Ministers en vraagt de overheid om in 2020 veertig procent minder CO2 uit te stoten dan in 1990. Het zou zo maar kunnen dat de heren Rutte en Samsom niet terug willen naar de keukentafel om hun regeerakkoord open te breken en veertig procent CO2 reductie in 2020 op te nemen in het regeerakkoord. Toch is dat wel wat nodig is.

Als de Staat dit niet wil doen, dan zien we nog maar één democratische weg voor ons, die zo’n rigoureuze transitie kan bewerkstelligen en dat is de gang naar de rechter. Niet omdat we in gevecht willen. En ook niet omdat we een schadevergoeding willen eisen (dat zullen de generaties na ons wel doen). Maar omdat we de rechter objectief willen laten kijken naar alle feiten die op tafel liggen.

Het Klimaatverdrag van 1992, twintig jaar oud, is ondertekend door meer dan 180 landen, waaronder Nederland. Het Verdrag kent een panel van duizenden wetenschappers (het IPCC), die samen in een enorm proces van jaren alle beschikbare wetenschappelijke kennis tot zich neemt en toetst en tot een rapport komt, waarin zij wetenschappelijk beoordelen hoe het er voor staat met klimaat­verandering.

Die wetenschappers stellen dat we steeds sneller door menselijk handelen het klimaat veranderen en dat we moeten zorgen dat we de aarde niet verder laten opwarmen dan twee graden. Daartoe moeten we CO2 uitstoot beperken met 25 tot veertig procent. Zelfs als we dat doen, is de kans dat we onder die twee graden blijven, nog maar slechts vijftig procent. Als ik vijftig procent kans heb om in een ravijn te rijden, dan blijf ik staan. Maar in het geval van klimaatverandering denderen we door. Liefst met 130 km per uur.

En dat terwijl diezelfde Staat der Nederlanden in allerlei beleidsstukken zelf heeft erkend dat we onder de twee graden temp stijging moeten blijven. Het is duidelijk wat er moet gebeuren. En met de mond predikt de Nederlandse overheid ook wel dat een emissiereductie van 25 tot veertig procent noodzakelijk is om een gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Maar de Nederlandse overheid handelt niet naar die reductiedoelstelling. De overheid voert volstrekt niet de noodzakelijke, dwingende regie die nodig is om dat doel te bereiken; ze wil het zelfs niet tot doel benoemen.

Verzuim Een overheid die nu al jarenlang verzuimt om datgene te doen wat nodig is om haar burgers te beschermen tegen de grote gevaren die door wetenschappers zijn voorspeld en door haarzelf zijn erkend;

een overheid die zo een gevaarzetting zelfs bevordert door de eigen CO2 -uitstoot die tot de grootste ter wereld behoort, nauwelijks te willen reduceren;

zo een overheid is een overheid die ernstig tekort schiet in haar verplichtingen en haar zorgplicht tegenover haar eigen burgers.

Zo een overheid moet, desnoods, bij de rechter ter verantwoording worden geroepen. Burgers hebben recht op een overheid die hen beschermt.

En voor wie de grootsheid kan opbrengen om verder te kijken dan de eigen landsgrenzen: zo een overheid schiet volkerenrechtelijk tekort tegenover andere volkeren die zelf nauwelijks uitstoot hebben veroorzaakt, die aanzienlijk armer en daardoor kwetsbaarder zijn dan wij, en die daarom nog veel harder dan wijzelf getroffen zullen worden door onze excessieve uitstoot.

Mag de rechter oordelen? Urgenda realiseert zich dat wij de rechter vragen iets te beoordelen en zich daarover uit te spreken, waarvan je normaal zou zeggen, dat dit aan de politiek is. Waarom zou de rechter de politiek mogen opleggen dat ze haar beleid moet aanpassen en moet zorgen voor veel verdergaande maatregelen om de gestelde doelen te halen? Ik wil daar wat ongemakkelijke vragen tegenover stellen.

Als de Staat zelf zegt dat een reductie van 25 tot veertig procent noodzakelijk is om een gevaarlijke klimaat­verandering te voorkomen; mag de Staat dan toch nalaten om die reductie te verwezenlijken? Ook als dat grote negatieve gevolgen heeft voor de leefbaarheid van het Nederlands grondgebied en toekomstige generaties?

Urgenda vraagt van de Staat slechts om nu eindelijk te gaan doen wat de Staat, ondersteund door een karrenvracht aan wetenschappelijk bewijs, zelf noodzakelijk heeft genoemd en waarbij de Staat alle ruimte heeft om dat verder naar eigen inzicht in te vullen.

Laat ik het nog iets scherper formuleren.

In het Stern-rapport is vermeld dat als we niet snel ingrijpen, de sociaal-economische gevolgen van de klimaatverandering  in het westen vergelijkbaar kunnen zijn met de Grote Depressie en de beide Wereldoorlogen; en in andere werelddelen zullen miljoenen mensen omkomen, en honderden miljoenen zullen migreren als gevolg van overstromingen en landbouwgronden die niet voldoende meer opbrengen. En dat zal weer impact hebben op het westen, want wij zijn geen eiland.

Als dat waar is – en naar beste huidige wetenschappelijke inzichten is het waar – als dat toekomstbeeld inderdaad een reëel toekomstbeeld is, dan is de grote juridische vraag: heeft de politiek dan echt nog steeds de beleidsvrijheid om niet in te grijpen?  Heeft de politiek het recht om dat allemaal maar te laten gebeuren, ook al kan de politiek het voorkomen? Mag de rechter dan nog steeds niet ingrijpen in het politieke proces? Wij denken van wel.

Het kan anders En daar blijft het niet bij, want ter inspiratie van de overheid en anderen, willen we ook laten zien dat het wel degelijk anders kan! We gaan parallel aan de pleitnota ook werken aan een plan voor een duurzame energievoorziening in 2030. 2050 is veel te ver weg en te laat, het kan en het moet eerder. Want hoe langer we wachten met het zetten van de noodzakelijke stappen, des te hoger de prijs die we daarvoor zullen moeten betalen. Het Internationaal Energie Agentschap heeft berekend dat het na 2020 tot wel vier keer zo duur wordt om de noodzakelijke reductiemaatregelen te nemen als wanneer wij die vóór 2020 nemen. Door stil te zitten of te treuzelen, schuiven wij dus een rekening door naar onze kinderen en kleinkinderen. Wij Willen Actie toont een brede zichtbare beweging van mensen en bedrijven die zelf hun best doen, maar dat ook van de overheid verlangen. Uitstel is niet langer verantwoord. Wij Willen Actie!

Dit artikel verscheen eerder op Urgenda.nl