Nederland blijft een ouderwets exportland

Er is een verband tussen de ondoordachte marktwerking in de publieke sector en het achterblijven van onze economie. Het vrijemarktdenken in de publieke sector heeft de mensen in verwarring gebracht, want waar gaat het nu uiteindelijk om? Het publieke belang of de private winst? We weten het met zijn allen niet meer.

Overheid en markt zijn twee fundamenteel verschillende waardeprincipes. De privatisering van (delen van) vitale technische infrastructuren, zoals de energievoorziening, het openbaar vervoer en post- en telecommunicatienetwerken heeft het vermogen om een krachtig toekomstgericht beleid te voeren uitgehold, omdat met de verkoop van deze publieke bezittingen de controle over deze vitale systemen en de bijbehorende kennis is verdwenen. Een beschermingsconstructie houdt KPN, die de Universele Postdienst beheert en het vaste telefonie-netwerk in stand houdt, ternauwernood uit buitenlandse handen.

De marktwerking heeft essentiële zekerheden uitgehold. Ze heeft het vertrouwen in de overheid aangetast. Zowel haar integriteit staat ter discussie – staat de overheid nog wel voor het publiek belang? – als haar vermogen tot handelen, haar capaciteit; kan de overheid wel de noodzakelijke randvoorwaarden scheppen voor de gewenste duurzame economische groei? De achterblijvende vergroening van de economie is de grootste opgave.

Om een duurzame economische ontwikkeling mogelijk te maken hebben overheid en markt elkaar nodig. De overheid moet dwingend en dynamisch reguleren. Om dat te kunnen doen moet ze zelf de controle hebben over de vitale infrastructuren  van de energievoorziening, want deze moeten ook worden aangepast (kleinschalige elektriciteitsopwekking, grootschalige windparken). De vergroening van de economie hapert, het partnership van overheid en markt functioneert niet. 

Er zijn krachtige, zelfs overtuigende aanwijzingen dat dit ook inderdaad het geval is. Lees de publicaties van het Planbureau voor de Leefomgeving. Ook het World Economic Forum constateerde recent wat we eigenlijk al lang weten, namelijk dat Nederland op innovatiegebied achterblijft. Het WEF wijt dit aan gebrek aan samenwerking tussen onderwijs-, onderzoek-, kennisinstellingen en het bedrijfsleven… Een gebrek aan samenwerking. Zou dit misschien komen omdat iedereen in het publieke domein tegelijkertijd ook elkaars concurrent is? De rechtmatigheid van de in het Energieakkoord voorgenomen sluiting van kolencentrales wordt door de Autoriteit Consument en Markt betwist, die zich beroept op het kartelverbod. Deze impasse is een treffende illustratie van het gegeven dat samenwerking en competitie moeilijk samen gaan. Maar een krachtig partnership – op basis van afspraken over samenwerking – van overheid en markt is juist nodig om de vergroening van de economie te stimuleren (zie Planbureau voor de Leefomgeving). Economische ontwikkeling gaat over het vertrouwen van organisaties dat er een gemeenschappelijke basis voor ontwikkeling is, er moeten zekerheden zijn. Hier wringt de schoen. 

Economie gaat natuurlijk (ook) over het vertrouwen van mensen. Maar de mensen hebben volgens het Sociaal Cultureel Planbureau weinig vertrouwen en waardering voor de marktwerking in de publieke sector en de privatisering van staatsbedrijven.

Het verband is duidelijk. Nederland blijft zo een ouderwets exportland.

Gijs van Loef is auteur van het boek “Kiezen tussen overheid en markt, een wake-up-call voor onze volksvertegenwoordigers”