Nederlandse schrijvers vallen voor racistische clichés

Allereerst een welgemeende felicitatie aan Ilja Leonard Pfeijffer voor het winnen van de Libris Literatuur Prijs 2014 voor La Superba. Een prachtige intrigerende roman die ik met veel plezier heb gelezen. En niet alleen deze. Ik heb de hele shortlist gelezen omdat ik deel uitmaakte van de schaduwjury van de Librisprijs. Een inititiatief van uitgeverij Querido. De shortlist bestond uit zes boeken die me ieder op eigen wijze wisten te boeien. De een wat meer dan… Maar goed daar gaat het niet om.

Over smaak valt niet te twisten. Over de inhoud des te meer. Wat mij al lezend opviel, was dat vrijwel alle niet-blanke en niet-Europese personages binnen de shortlist zich karakteriseerden door stereotypering. Het zijn stuk voor stuk personages zonder individualiteit die keurig beantwoorden aan de heersende vooroordelen. Met andere woorden: zijn we in de Nederlandstalige literatuur blijven steken in het Kuifje in Afrika syndroom?

Ze komen allemaal om de hoek kijken: de grote neger met sneeuwwitte tanden, rondborstige bosnegerin, tijgerbotten etende chinees, zielige asielzoeker, onbetrouwbare Zuid-Amerikaan…. Een voor een vlakke personages die worden getypeerd door hun raciale afkomst of herkomstland. Persoonlijkheidskenmerken hebben deze personages kennelijk niet nodig. Let wel: het gaat niet per se om negatieve eigenschappen. Helemaal niet. Alleen getuigen de bijna koloniale stereotyperingen wel van een gapende afgrond tussen (blanke) schrijvers en een groot deel van de (niet-blanke) wereldbevolking.

Xenofobe stereotypen in de literatuur zijn natuurlijk niet nieuw. We kennen allemaal de Jood als gierige woekeraar in zelfs de grootste literaire werken. Het toneelstuk ‘Het vuil, de stad en de dood’ van Fassbinder is regelmatig verboden wegens het antisemitische gehalte. De manier waarop de Antilliaanse schrijver Boelie van Leeuwen zich uitlaat over zwarte mensen doet mijn nekharen overeind schieten. Ook boegbeeld Gerard Reve deed graag een fikse duit in het zakje. Onlangs verschenen enkele staaltjes van zijn racistische uitspraken op Tzum literair weblog (13 mei 2014). Het zijn dingen die je niet wilt horen van een held, merkte betreffend blogger Coen Peppelenbos op. Zelf ben ik juist van mening dat we veel meer moeten letten op xenofobie in de literatuur.

Natuurlijk weet ik dat schrijvers geen cultureel antropologen zijn, de literatuur draait om de kracht der verbeelding en dan heb ik het nog niet eens over de vrije meningsuiting. Maar toch, we leven niet meer in het koloniale tijdperk. Wordt het niet tijd dat schrijvers zich bewuster worden van de xenofobe stereotypen die zij neerzetten in hun boeken? Tenslotte dragen ook zij (of misschien juist zij) verantwoordelijkheid voor de verankering van xenofobie in het collectieve onderbewustzijn. 

Als schaduwjury lid van de Librisprijs zou ik volgend jaar graag kennis maken met niet-blanke personages die volwaardig meedoen in het verhaal. Mensen van vlees en bloed die niet fungeren als uithangbord van hun ras of herkomstland. Misschien zou de Libris jury zelf daar ook eens op kunnen letten? Van mij kunt u in ieder geval blijvende alertheid verwachten. Literatuur langs de xenofobie-meetlat, daar ga ik voor.

Claudia Biegel schreef onder meer de roman Foute Sarahs