Nederlandse staat verantwoordelijk voor gevolgen klimaatramp

De vraag ‘wat wist hij en wanneer wist hij dat’ is sinds het Watergateschandaal de lakmoesproef voor (on)schuld. Veertig jaar na dato wordt deze vraag gesteld over klimaatverandering. In Nederland, waar ik als expat woon, dient komende dinsdag een baanbrekende zaak voor de rechtbank in Den Haag. De Stichting Urgenda heeft de Nederlandse Staat gedagvaard omdat zij haar burgers willens en wetens blootstelt aan de gevaren van klimaatverandering, door geen effectief klimaatbeleid te voeren.

Deze klimaatzaak speelt niet toevallig juist nu steeds meer juristen tot de overtuiging komen dat het niet-handelen tegen klimaatverandering gelijk staat aan een grove schending van de rechten van de mensen die onder de gevolgen zullen lijden. Juristen stellen ook vast dat het falen van regeringen om tot internationale afspraken over emissiereducties te komen, de nationale overheden niet ontslaat van de juridische verplichting om hun aandeel te leveren om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Dit is in een notendop de kern waar de Nederlandse rechtszaak om draait.  

Thatcher Terug naar de vraag: wat wisten onze leiders en wanneer? Je kunt best stellen dat de meeste wereldleiders in 1980 de risico’s al kenden, toen anchorman Walter Cronkite op tv zijn miljoenenpubliek waarschuwde dat een “op kolen draaiende maatschappij het te heet voor zichzelf maakt”. Hij presenteerde een nieuwsitem over het broeikaseffect met een verslag uit de Amerikaanse Senaat, waarin senator Paul Tsongas uit Massachusetts het luchtig samenvatte: “Als dit gebeurt, zeg dan maar dag met je handje naar Miami, dag Corpus Chirsti, dag Sacramento, dag Boston (natuurlijk het allerbelangrijkst), dag New Orleans; dag, Charleston, Savannah en Norfolk. Aan de pluskant kunnen we straks wel bootje varen voor het Capitol en vissen boven het Witte Huisgazon.”

 Acht jaar later constateerde de Britse premier Margaret Thatcher min of meer hetzelfde. “Drie veranderingen in de chemische samenstelling van de atmosfeer zijn voor ons een bron van zorg geworden. De eerste is de toename van broeikasgassen – koolstofdioxide, methaan en fluorgassen. Dat leidt bij sommigen tot de angst voor een wereldwijd broeikaseffect dat tot klimaatverandering kan leiden. Opwarming van meer dan 1°C per decennium gaat het aanpassingsvermogen van onze natuurlijke omgeving verre te boven, zo zegt men. Een dergelijke opwarming kan ervoor zorgen dat binnen een eeuw de ijskappen smelten en de zeespiegel met meters gaat stijgen …. Opmerkelijk is wel, dat de vijf warmste jaren van deze eeuw allemaal plaatsvonden in de jaren tachtig– ook al hebben wij daar in Groot Brittannië nog maar weinig van kunnen merken!”

Maar wereldleiders waren het ontkennen allang voorbij in 1990, toen ze het eerste rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) formeel aanvaardden en in 2009, toen ze onderling afspraken om de opwarming onder 2°C te houden. 

In 2011 bracht de Nederlandse advocaat Roger Cox ‘Revolutie met Recht’ uit. Daarin zette hij een zaak uiteen op basis van de onrechtmatige daad en mensenrechten om een Staat tot actie aan te zetten. Urgenda deelde die analyse en durfde het aan de rechtszaak tegen de Nederlandse staat te starten. Ongeveer negenhonderd burgers hebben zich als mede-eiser verbonden aan deze rechtszaak, onder wie ook jonge kinderen. Hoe hun toekomst eruit ziet, zou zomaar af kunnen hangen van de uitkomst van deze rechtszaak. Onze Nederlandse klimaatzaak werd nog actueler, toen eind maart dertien van de meest vooraanstaande internationale juristen, hoogleraren en rechters de Oslo Principes presenteerden. 

Reuring Advocaten Julia Powles en Tessa Khan legden het uit in de Britse krant The Guardian : “De Oslo Principles bieden een uitweg uit de gekmakende impasse waarin overheden zijn vastgedraaid – vooral de ontwikkelde landen die verantwoordelijk zijn voor zeventig procent van alle mondiale emissies tussen 1890 en 2007. Zij stellen eigenlijk: ‘We zijn het er allemaal over eens dat er iets moet gebeuren, we kunnen het er alleen niet over eens worden wie er wat moet doen en hoeveel. En zonder overeenstemming zijn we niet verplicht om ook maar iets te doen’.” 

De Oslo Principles (beginselen) voeren een reeks wettige argumenten aan, die het tweede deel van de stelling onderuithalen. Eigenlijk vindt de Oslogroep dat overheden juridisch in gebreke blijven, zolang ze zich allemaal zodanig gedragen, dat nu al vaststaat dat er enorme schade ontstaat.

Nu al heeft de Nederlandse klimaatzaak al voor reuring gezorgd in het nieuws, in de politiek en in de juridische wereld. De Tweede Kamer heeft erover gedebatteerd en politieke partijen spreken zich uit. Want als Urgenda wint, dan gaat het niet langer over de vraag of Nederland zijn emissies moet terugdringen, maar alleen nog over het hoe. 

Dagblad Trouw vroeg Jaap Spier, advocaat-generaal bij de Hoge Raad en lid van de Oslogroep, of een rechter activistisch moet zijn om uitlatingen te doen over klimaatverandering. Spier: “Nee, het is gewoon een kwestie van het geldende recht toepassen, hoewel er ongetwijfeld rechters zullen zijn die hier niet voor open staan. Rechters die de moed tonen om hierover een uitspraak te doen, zullen later worden bejubeld. Degenen die de moed niet hebben? Die zullen op een dag met pek en veren worden overladen.”

De Oslo Principles laten zien dat de klimaatzaak overgenomen kan worden over de hele wereld. Urgenda stelt de onderbouwing beschikbaar en heeft het pleidooi vertaald voor initiatieven in andere landen. In België zijn onlangs 12.000 burgers een klimaatzaak gestart tegen hun Vlaamse en Waalse regeringen. Nu de Olso Principles zulke zaken versterken, zullen er meer volgen.

Als onze kinderen later vragen wat we wisten en wanneer we het wisten, kunnen we tenminste uitleggen wat we eraan hebben gedaan. 

Klimaatzaak met Engelse vertaling eis, brieven en pleidooien  

Dit artikel verscheen eerder op de Huffington Post, 8 april 2015. Vertaald door juridisch medewerker Urgenda.